تجارت با منبع حیات
کاهش آب آشامیدنی و کمبود منابع آبی در شهر کابل، طی سال‌های اخیر یکی از معضلات جدی مردم بوده و این مشکل روز به‌روز گسترده‌تر و جدی‌تر می‌شود.
شهروندان کابل از کمبود منابع آب آشامیدنی در سال‌های آینده، به‌شدت نگران هستند و می‌گویند که حتا هم اکنون بعضن دچار کمبود آب آشامیدنی شده‌اند.
حاجی صفر؛ باشندۀ چهارقلعۀ شهر کابل می‌گوید که تراکم بی‌رویۀ جمعیت در شهر کابل، موجب مصرف مضاعف آب شده و اکنون کابل دچار کمبود آب شده است.
وی می‌افزاید:« تعداد جمعیت کابل به 7 تا 8 میلیون نفر رسیده است (تخمینی) کندن چاه 80 تا 90 متر بعضن به آب می‌رسد و در برخی موارد به آب نمی‌رسد، ممکن چهار تا پنج سال آینده خشک‌آبی زیاد شود و مشکلات مردم زیادتر گردد، شاید هم آب خشک شود. دو سال است باران نمی‌بارد و خشک‌آبی زیاد شده است.»
به گفته وی، حدود پنج‌سال قبل او با حفر چاه 20 متره در داخل حویلی‌اش، به منبع آب رسید، ولی اکنون همین چاه تا به 80 متر هم آب نداده است.
به قول او از ده سال به این‌طرف، آب چاه‌ها، زیاد پایین رفته و اگر وضع به‌همین شکل ادامه یابد، بی آبی در شهر کابل در آیندۀ یک امر غیر قابل انکار است که مشکلات عدیده‌یی را در پی خواهد داشت.
صمد فدایی، باشندۀ سه‌راه علاءالدین کابل، عین شکایت را دارد. او می‌گوید که بارندگی کم در سال‌های اخیر موجب کاهش آب‌های زیر زمینی در شهر کابل شده و سطح آن بسیار پایین رفته است.
به عقیدۀ آقای فدایی، جمعیت موجود در شهر کابل نیز موجب بلند رفتن میزان مصرف آب شده است.
وی تصریح می‌کند:« پنج‌سال پیش، چاه‌های عمیق و برمه‌یی را که می‌زدند در 18 تا 25 متر آب می‌کشیدند، حالا به 50 متر تا 60 متر رسیده است، در 60 متر هم آب درست نمی‌دهند.»
او از آلودگی آب‌های زیرزمینی نیز شکایت کرده، از نهادهای مسوول حکومتی می‌خواهد که در خصوص چاه‌های سپتیک و فاضلاب با «مردم خودسر» رفتار مسوولانه داشته باشند.
عصمت‌الله، یک باشندۀ دیگر شهر کابل که در منطقۀ کارته سه سکونت دارد نیز می‌گوید که مهم‌ترین عامل کاهش منابع آب آشامیدنی در کابل، «افزایش جمعیتِ بالاتر از ظرفیت» این شهر است.
به گفتۀ وی، حدود 20 سال قبل، در هر نقطۀ شهر کابل چاه‌های دستی در 8 تا 10 متر، بهترین آب را می‌داد، ولی اکنون از 50 متر هم پایین‌تر رفته است.
این باشندۀ کابل، در عین حال از یک مشکل دیگر زیست محیطی شکایت دارد که به نظر او موجب آلودگی آب وهوا می‌شود:« در همین منطقه‌یی که ما زندگی می‌کنیم، همین مارکیت‌ها و بلندمنزل‌هایی‌را که می‌بینید، تمام چاه‌های بدرفت (چاه‌های فاضلاب) خود را در همین جویچه‌هایی که پیش روی شما استند کشیده‌اند؛ (این جویچه‌ها) چنان بوی گند دارند که نه انسانیت چنین کارها را اجازه می‌دهد و نه اسلامیت. تمام شهر را این‌ها ( مالکان مارکیت‌های و بلندمنزل‌ها) مردار کرده‌اند.»
این باشندگان کابل از نهادهای مسوول انتقاد می‌کنند و باور دارند که حکومت در «مدیریت مصرف آب در شهر کابل بی‌مسوولیتی» می کند.
این در حالی است که حوض‌های آب‌بازی، حمام‌های سونا و پارک‌های آبی در سال‌های اخیر، به‌طور روزافزون درحال افزایش اند.
هرچند آمار دقیقی از شمار مجموعی حوض‌ها و پارک‌های آبی در دست نیست، ولی تقریبن در هر منطقۀ کابل، چندین حوض آب‌بازی و حمام‌های سونا وجود دارد.
همه این حوض‌های آب‌بازی و حمام‌ها، آب مصرفی‌شان را از منابع زیر زمینی؛ که در واقع تامین کنندۀ آب آشامیدنی شهر کابل است، فراهم می‌کنند.
این حوض‌ها و سوناها، در حالی که در هفته به هزاران متر مکعب آب استفاده می‌کنند، بدون کم‌ترین توجه به این منبع قیمتی، یعنی آب، در هفته، حجم زیاد آب را به آب‌روها رها کرده، ضایع می‌سازند.
شاید بحث اهمیت چگونگی مصرف آب هنوز در شهر کابل میان مردمی که به‌شدت از بی آبی رنج می‌برند چندان مطرح نباشد، اما متاسفانه نگرانی‌های وجود دارند که اگر اسراف در آب به‌همین منوال ادامه یابد، ده سال آیندۀ شهر کابل، با بی آبی جدی روبه‌رو خواهد شد.
کارمندان پارک آبی کابل، در کارته ۳، که یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های آبی در شهر کابل است و گمان می‌رود که مصرف آب آن نیز بیشتر باشد، در مورد چگونگی فعالیت و مصرف آب در یان مرکز، به راه مدنیت چیزی نگفتند. اما مجتمع آبی کرستال، یکی دیگر از مجموعه‌های آبی کابل مدعی است که آب مصرفی‌اش را از آب‌های آزاد تامین می‌کند!
یک کارمند مجتمع آبی کرستال می‌گوید: «ما آب مورد نظر را از تانکرهای آب‌فروشی تامین می‌کنیم، چون چاه عمیق موجب خشک شدن چاه‌های آب آشامیدنی مردم می‌گردد. فقط یک‌چاه برای شاور داریم که از همان چاه هم همسایه‌ها از پایین رفتن آب چاهای‌شان شکایت دارند.»
همچنان وی ادعا دارد که تا حد ممکن آب‌های تبدیل شده را از طریق تصفیه میکانیکی دوباره تصفیه و از آن استفاد صورت می‌گیرد.
به گفتۀ کارمند یادشده؛ «هر شب در حدود ۱متر تا ۲متر آب تبدیل می‌شود و در هفته یک‌بار به‌طور کامل آب همه مجتمع تبدیل می‌گردد.»
بر اساس یک محاسبۀ ابتدایی که خبرنگار راه مدنیت انجام داده است، فقط اگر حوض آب‌بازی مجتمع کرستال با طول ۲۱متر، پهنای ۱۴متر وعمق ۳متر؛ در هفته دو بار تبدیل شود، از این‌طریق هر هفته ۱۷۶۴ متر مکعب آب، به شکل غیر مسوولانه به آب‌روها جاری می‌شود.
با این حساب، یک میلیون و هفتصدوشصت‌وچهار هزار لیتر آب (۱۷۶۴۰۰۰) در هفته فقط مصرف یک‌حوض آب‌بازی از یک مرکز آبی شهر کابل است.
با این حساب، اگر حق آب هر فرد در ۲۴ ساعت را ۴۰ لیتر آب در نظر بگیریم؛ حق آب چند نفر در هر شبانه روز ضایع می‌شود؟ و اگرهمین مقدار آب را از روی هر لیتر آب شیرین، بر اساس قیمت آب شیرین در شهر کابل محاسبه کنیم، نتیجه: پول هنگفتی خواهد بود که فردا (وقتی آب زیرزمینی کابل تمام شود) همه باشنده‌های شهر کابل برای تامین آب آشامیدنی شان بپردازند.
حوض آب‌بازی و سونای VIP یکی دیگر از مراکز آبی در شهر کابل است. مسوولان این مرکز نیز مدعی شده‌اند که با استفاده از دستگاه‌های مکانیکی آب در VIP تصفیه شده و به شکل مکرر استفاده می‌شود.
اما روی هم‌رفته، آب این مرکز از چاه تامین می‌شود و هر شب در حدود ۷۰ سانتی متر آب سطح حوض‌ها تبدیل می‌گردد و به جویچه‌های آب‌رو جریان پیدا می‌کند. بر اساس محاسبۀ ابتدایی انجام شده، یک‌حوض آب بازی در VIP ۱۸ متر طول، ۹متر طول و ۳متر عمق دارد که هر هفته اگر دو بار آب همین یک‌حوض تبدیل گردد، حدود نهصدوهفتاد و دو هزار لیتر(۹۷۲۰۰۰) آب خالص که از منبع زیرزمینی تامین می‌گردد، ضایع و به به آب غیر قابل استفاده تبدیل می‌شود.
جدا از مصرف بی‌رویۀ آب که توسط مراکز و مجموعه‌های آبی در شهر کابل صورت می‌گیرد؛ این آب‌ها تا چه مقدار آب‌های مورد استفاده را آلوده می‌سازد؟
حبیب‌الله؛ دانش‌آموختۀ هایدرومترولوژی از دانشگاه کابل می‌گوید که آب‌های زیرزمینی از یک‌طرف در حال کاهش است و از جهتی هم منابع آبی زیرزمینی در معرض «تخریب جدی» قرار دارند. وی علاوه می‌کند:« بر اساس یک سروی که موسسه داکار انجام داده است ممکن تا سال ۲۰۲۵ آب‌های زیرزمینی شهر کابل بیش از ۱۱متر پایین برود.»
او محاسبه کرده است چاه‌هایی که اکنون ۸۰ تا ۹۰ متر عمق دارند، به اضافۀ ۱۱متر از ۱۰۰متر اضافه‌تر عمیق شده، به بستر تحتانی زمین می‌رسند، آن‌جا که دیگر آبی وجود ندارد.» به گفتۀ او، «هر لیتر آب آلوده قادر است ۷ لیتر آب خالص را آلوده» کند.
به عقیدۀ حبیب‌الله، نتیجۀ مصارف پراکنده و خودسر آب، نظم زندگی باشندگان کابل را به‌هم خواهد زد و حتا سبب مهاجرت‌های زیست محیطی خواهد شد.
این در حالی‌ست که غلام محمد ملکیار؛ معین مسلکی ادارۀ ملی محیط زیست افغانستان، همه حوض‌های آبی در شهر کابل را غیرقانونی اعلام می‌کند.
وی تصریح می‌کند:« در مورد هیچ کدام از حمام‌های سونا و حوض‌های آب‌بازی، در موقع ساختن با ما هیچ نوع مشوره صورت نگرفته و از نظر ما غیر قانونی هستند وهیچ مجوز قانونی ندارند.»
بر اساس مقررۀ اثرات محیط زیستی پروژه‌ها، پلان‌ها و فعالیت‌ها، هر نوع پروژه و فعالیت باید قبل از آغاز کار، مورد مطالعۀ دقیق کارشناسی قرار گیرد و اثرات آنی و بعدی زیست محیطی پروژه یا همان فعالیت، شناسایی گردد. به این اساس، هیچ‌یک از این حوض‌ها چنین مشوره‌یی با محیط زیست انجام نداده است.
آقای ملکیار نیز شاکی است که اکثر چنین فعالیت‌ها که «به‌طور قطع» با محیط زیست در ارتباط هستند، صرف یک جواز صنفی دارند و بر اساس همین جوازهای صنفی‌شان کار می‌کنند.
به گفتۀ ملکیار به استثنای شهر هرات، تنها ۲۳درصد مردم افغانستان به آب آشامیدنی صحی دست‌رسی دارند و متباقی ۷۷ درصد دیگر هنوز به آب آشامیدنی صحی دست‌رسی ندارند.
ملکیار از «ضایع شدن بی‌رویه» آب در شهر کابل نگران است و می‌افزاید که بر اساس قانون محیط زیست، هیچ‌کس حق اسراف و ملوث ساختن آب را ندارد.
وی تاکید می‌کند که در قانون محیط زیست، موردی تحت عنوان «پرداخت آلوده کننده» وجود دارد. یعنی هر کسی به هر مقداری که آلوده می‌کند، باید بپردازد.
آقای ملکیار تعدد فعالیت‌های حوض‌های آب‌بازی، حتا با مجوز قانونی را نیز سوال‌برانگیز خوانده و می‌گوید که «خطرات زیست محیطی» در پی دارد.
وی علاوه می‌کند که تمام اداره‌هایی که جواز فعالیت صادر می‌کنند؛ باید قبل از آغاز کار، جزییات پروژه و فعالیت را به ادارۀ محیط زیست گزارش بدهند، اما به گفتۀ او، اداره‌ها به این مکلفیت‌شان کم‌تر عمل می‌کنند و یا هیچ عمل نمی‌کنند. روی این اصل است که هر کسی هرچه خواست انجام می‌دهد.
در همین حال، ملکیار ادعا می‌کند که هم اکنون در ادارۀ محیط زیست، روی استندردهای استفادۀ پراکنده از آب، کار جریان دارد که حوض‌های آب‌بازی را نیز شامل می‌شود.
او در عین حال می‌افزاید که ادارۀ محیط زیست افغانستان، «سیستم غیر متمرکز تصفیه فاضلاب» را معرفی کرده است که برای هر پروژه و هر فعالیتی قابل تطبیق است، تا این‌که شهرها دارای یک سیستم بزرگ متمرکز تصفیه فاضلاب شوند، باید همین سیستم غیرمتمرکز تطبیق گردد.
ولی با این همه در شهر کابل غیر از سیستم‌های تصفیۀ میکانیکی، راه‌های دیگری برای جبران خسارت آب وجود دارد. یکی از این راه‌ها؛ رساندن رضاکارانۀ همین آب‌های فاضلاب حوض‌ها به پارک‌ها، فرش‌های نباتی شهر، جدول‌های جاده‌ها و زمین‌های زراعتی می‌باشد. چون میزان آلودگی این آب‌ها بیشتر از آب باران نیست و به خوبی برای چمن‌ها، پارک‌ها و درختان قابل استفاده است.
اما این‌کار یک حس مسوولیت توأم با آگاهی زیست محیطی لازم دارد که متاسفانه در این مورد از طرف نهادهای مسوول دولتی و سازمان‌های غیر دولتی، اندک کار صورت نگرفته است.
افزون بر آن‌چه گفته شد، بحث ساخت‌وسازهای بی‌رویه و بی‌شمار بلندمنزل‌ها در کابل که به آب فراوان زیرزمینی نیاز دارند نیز در شمار مشکلات جدی حساب می‌شود که خود بحث جداگانه می‌طلبد.
