امروز گسترش و شدت جنگ در شمال کشور درد سر بزرگ برای دولت افغانستان شده است؛ سقوط قندوز در ششم میزان سال پار، افزایش ناامنی‌ها در بدخشان، بغلان، سرپل و سایر ولایت‌های شمالی کشور نشانگر آغاز یک جنگ فرسایشی و گستردۀ دیگر در شمال کشور است.
امریکا و ناتو از جنگ شمال حمایت می‌کنند
آگاهان، جنگ شمال را جدی‌تر از جنگ ده‌سالۀ جنوب افغانستان خوانده، باور دارند که شمال افغانستان به‌عنوان دهلیز جنگ علیه مرزهای روسیه انتخاب شده است.
برخی دیگر باور دارند؛ حالا که جنگ در خاورمیانه فروکش کرده و در یمن نیز جنگ به نفع ایران و روسیه تغییر مسیر داده است، میدان بعدی جنگ نیابتی افغانستان خواهد بود. از این روی، این جنگ در اطراف مرزهای روسیه سامان داده می‌شود.
در همین حال سایت «گزارشنامۀ افغانستان» تبصره‌یی را از رزاق مامون، نویسنده و محقق افغانستان، به نشر رسانده است که سر رشته‌های جدیدی را به‌دست می‌دهد و موید حمایت ناتو و امریکا از نا امن‌سازی شمال افغانستان است.
در این تبصره آمده است: «در شمال، بازار سرسام‌آورِ سلاح‌فروشی و فراهم‌آوری تجهیزات و مهمات فعال است. این بازار در دست فرماندهان دولتی قرار دارد. آسمان افغانستان در اختیار پنتاگون و ناتو است. اکمالات فعال از طرف شب با استفاده از هلیکوپترهای پاکستانی و امریکایی صورت می‌گیرد. ورود چرخبال‌های تدارکاتی و نظامی پاکستان بر حوزه شمال در حال افزایش است. منابع خاص و همچنان برخی مردم محل صدای نشست طیارات را می‌شنوند و اخیرن گروپ‌های ناظر تثبیت کرده‌اند که طیارات امریکایی و پاکستان اکمالات طالبان و داعش را تشدید کرده‌اند.»
در این نوشته از راه‌های تدارکاتی زمینی از مسیرهای متعدد با عبارت «مسیرهای بزرَو» نیز یادآوری شده است که به‌طور منظم جریان دارد.
هرچند در نوشتۀ یاد شده از منابع خاص و محلی یادآوری شده، اما در مورد منابع مورد نظر جزییات داده نشده است.
مطیع‌الله دهاتی، روزنامه‌نگار و فعال مدنی در شمال کشور می‌گوید که از اکمالات هوایی برای طالبان کدام اطلاعی در اختیار ندارد ولی حدس و گمان‌های مردم به این مساله صحه می‌گذارند.
دهاتی، حکومت را به عدم اراده علیه طالبان و جنگ در شمال متهم می‌کند. وی در این باره به روزنامه راه مدنیت گفت:« هیچ اراده‌یی برای محو مخالفان و تروریستان در شمال وجود ندارد و قبلن نیز وجود نداشته. مخالفان در شمال امکانات وسیعی در اختیار دارند.»
جنرال عتیق‌الله امرخیل، کارشناس امور نظامی، باور دارد که در سرحدات افغانستان هیچ‌گونه کنترولی وجود ندارد و افغانستان با پاکستان بدون راه‌های بزرگ موتر رَو، «۱۱۰ راه پیاده» دارد.
به عقیدۀ او، هنوز هم اکمالات طالبان به طور وسیع از طریق زمین صورت می‌گیرد. او می‌افزاید که پاکستان از لحاظ مالی توان تمویل یک جنگ پانزده ساله فرسایشی را ندارد.
وی در گفتگو با راه مدنیت علاوه می‌دارد:« طوری‌که گفته می‌شود جنگ افغانستان روزانه ۱۲ میلیون دالر هزینه دارد، گپی واضح است که در عقب پاکستان یک قدرت بزرگ‌تری وجود دارد که این جنگ را ادامه می‌دهد.»
این در حالی است که تا اکنون هیچ‌گونه سندی مبنی بر حمایت امریکا و ناتو در شمال افغانستان وجود ندارد. اما این‌که اکمالات طالبان را پاکستان انجام می‌دهد؛ به گفتۀ آقای امرخیل، هیچ شکی وجود ندارد و «منابع روسی تایید کرده‌اند که اکمالات طالبان» در تمام نقاط افغانستان توسط پاکستان انجام می‌شود.
چرا جنگ در شمال نباشد؟
در جریان مصاحبه، وقتی از آقای امرخیل پرسیده شد که چرا دامنۀ جنگ در شمال گسترده شد و چه عوامل داخلی بر ادامۀ این جنگ موثریت داشته است؟ با عصبانیت پاسخ داده شد:«چرا جنگ در شمال نباشد، شمال جز خاک افغانستان نیست یا طالب فقط دشمن جنوب است؟» اما او اضافه کرد که این حدس و گمان‌ها، به شکل قوی وجود دارند که امریکا برای انتقال جنگ به مرزهای کشورهای آسیای میانه دست دارد.
ولی آقای دهاتی، ادامۀ این جنگ را نبود ارادۀ جدی در حکومت افغانستان می‌خواند. او از نبود هماهنگی لازم میان نیروهای نظامی در شمال کشور شکایت کرده، می‌گوید:«من خودم سربازی را دیدم که دو روز بدون نان خشک جنگیده بود و به من گفت که آدم‌های دیوانه مثل من می‌جنگند و دیگران همه فرار کرده‌اند.»
به قول وی، اکنون ولایت قندوز در آستانۀ سقوط به دست شورشیان طالب و تروریست‌ها قرار دارد.
او اعتقاد دارد که با منفجر شدن پل الچین، ولسوالی‌های امام صاحب و شیرخان بندر نیز در معرض سقوط حتمی قرار دارند.
فروش مهمات
همچنان در تبصره منتشرشده در سایت «دانشنامۀ افغانستان»، از فروش مهمات و اسلحه، به تاکید یادآوری شده است. در عین حال، آقای دهاتی، فروش اسلحه و بازار گرم اسلحه‌فروشی به دشمن در شمال، به‌خصوص قندوز را تایید می‌کند. به قول او «امکاناتی خوبی با عین تشابه مهمات نیروهای مسلح افغانستان» در اختیار طالبان قرار دارد.
این روزنامه‌نگار می‌افزاید که سقوط پوسته‌های نظامی نیروهای دولتی افغانستان به‌دست طالبان، به‌گونه بی‌سروصدا، در برخی از نقاط قندوز، «سوال‌برانگیز» است.
وی خرید و فروش جنگ‌افزارهای نیروهای مسلح افغانستان در بازارهای جنگ، به‌خصوص شمال را تایید می‌کند و می‌گوید که «فروش مهمات» به سادگی انجام می‌شود. دهاتی، فرار قومندانان جنگ در قندوز را نوع «تبانی با طالب» تعریف کرده، احتمال می‌دهد که خرید و فروش اسلحۀ اردوی ملی ممکن به همین «فرارهای بدون توجیه قومندانان» ربط داشته باشد.
در همین حال آقای امرخیل می‌گوید:« من خودم از زبان معاون والی سابق قندوز شنیدم که در مدت ۷ تا ۸ ساعتی‌که ولسوالی خان‌آباد در دست طالبان بود، حدود ۵۰ عراده تانک «هیموی» را با خود برده‌اند.»
به عقیدۀ این کارشناس نظامی، چنین اقدام‌های نظامی، قدرت نظامی طالبان را بالا میبرد، ولی در کل این هم برای ادامه جنگ کفایت نمی‌کند و باید منابعی دیگری از طالبان حمایت‌های وسیع تسلیحاتی روی دست بگیرند تا جنگ را به این شدت و گستردگی ادامه داده بتوانند.
آقای دهاتی می‌افزاید که یک عراده تانک غول‌پیکر اردو هم اکنون در اختیار طالبان قرار دارد که وضعیت جنگ را کاملن تغییر داده است. وقتی بارها از نیروی هوایی خواسته شده که به همین تانک حمله شود، تا کنون حمله انجام نشده است.
او اعتقاد دارد که چنین فاکت‌ها نشان‌دهندۀ «دست‌های همکار از دورن نظام با طالبان» است. این‌که امریکا و ناتو، جنگ شمال را سامان داده‌اند، به گفته دهاتی اکنون مردم در شمال نیز به این باور رسیده‌اند که از این جنگ، «قدرت‌های بزرگ» حمایت می‌کنند.
در ادامه تبصره یادشده؛ از ایران و روسیه نیز به‌عنوان «منابع تمویل» یاد شده است. در همین حال، آقای امرخیل این گفته‌ها را دور از واقعیت ندانسته، جنگ شمال افغانستان را «جنگ نیابتی میان دو قدرت» می‌خواند.
امرخیل، امریکا را دشمن روسیه خوانده، می‌گوید که این گمانه‌ها را تایید می‌کند که امریکا به‌منظور کشاندن ناامنی به مرزهای کشورهای آسیای میانه، جنگ را به شمال افغانستان انتقال داده باشد. آقای امرخیل می‌گوید که روسیه اراده جدی دارد که بر داعش و طالب را در افغانستان ضربه وارد کند. به باور او این حقیقت خود نشان‌دهندۀ «حمایت امریکا از داعش و طالب» در افغانستان است، در عین حالی‌که «روسیه در وارد شدن به این جنگ بی‌رغبت» نیست.
بنا بر این گمانه‌ها، طالب روسی و ایرانی که اخیرن وارد ادبیات امنیتی افغانستان شده است، چندان دور از واقعیت نخواهد بود.
با این همه؛ اخیرن یک چرخبال پاکستانی در لوگر نشست اضطراری کرد که سرنشینان آن توسط طالبان دستگیر شدند. گفته می‌شود همه سرنشینان چرخبال ساقط‌شده، پاکستانی و روسی بودند. اما پس از چندی بدون کم‌ترین دخالت دولت افغانستان، سرنشینان چرخبال، توسط طالبان به حکومت پاکستان تحویل داده شدند.
در نهایت؛ همه این فاکت‌های ضد و نقیض بر پچیدگی اوضاع امنیتی افغانستان و منطقه می‌افزاید و مساله را گنگ‌تر می‌سازد. ولی آن‌چه مسلم است این است که؛ قصه جنگ شمال افغانستان پا را فراتر از معادلات محلی و منطقه‌یی می‌نهد ….
