«زمانی که حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین کشور قرارداد همکاری با امریکایی‌ها را امضا نکرد، کار تجارت من از رونق افتاد.»
این گفته‌های شاه‌جهان بیکزاد، یک تن از زنان تجارت‌پیشه در ولایت بلخ است که از دوازده‌سال به اینسو وارد عرصه تجارت شده است.
وی هم اکنون در فروشگاه ویژه بانوان به نام «مارکیت رابعه بلخی» در شهر مزار شریف یک دکان دارد و مصروف داد و ستد است.
شاه‌جهان می‌گوید: صنایع دستی زنان فروشات ندارد، از این رو آنان با نوع دلسردی روبرو شده است و اگر این روند ادامه یابد، ممکن است زنان بیشتری شغل‌شان را از دست بدهند.
او گفت در سال‌های پیشین ماهانه تا ده‌هزار افغانی درآمد می‌شد اما اکنون به پنج‌هزار افغانی هم نمی‌رسد.
در مارکیت رابعه بلخی بیشتر از یکصد دکان وجود دارد. این مارکیت ویژه بانوان است که در آن بیشتر صنایع دستی زنان به چشم می‌خورد.
نزدیک به پنجاه درصد از این دکان‌ها بسته‌اند و علت آن نیز دور بودن این مارکیت از شهر و نبود بازار برای فروش محصولات زنان فروشنده دانسته شده است.
رقیبه برمکی، یکی از زنان تجارت‌پیشه در بلخ است. او بیست سال می‌شود که وارد بازار کار شده و از این رهگذر خانواده‌اش را کمک می‌رساند.
او با سرمایه پنجصد افغانی کار خود را شروع کرد اما اکنون مالک سه مغازه است و توانسته برای شماری از خانم‌های دیگر نیز فرصت‌های شغلی را فراهم سازد.
در دکان‌های این بانوی تجارت‌پیشه، کالاهای چون سرپتلونی‌های گلدوزی‌شده با طرح‌های گونه‌گون، سرمیزی‌های بافته شده، وسایل تزیینی و زیورآلات به فروش می‌رسد.
رقیبه می‌گوید مشکل زیادی را تحمل کرده، اما خرسند است از اینکه حالا مالک سه دکان است و توانسته خانواده‌اش را از لحاظ اقتصادی کمک کند.
او علاوه بر صنایع دستی با ماشین‌آلاتی که در تولید صنایع به کار می‌رود نیز آشنایی داشته و برای بهبود و افزایش تولیدات از آن بهره میبرد.
وی گفت: «من اکنون با چهل خانم کار می‌کنم، طرح‌های متفاوت را جمع‌آوری نموده و محصولات جدید و مرغوب می‌سازیم. هرچند فروشات کم است، اما ادامه این کار سبب موفقیت ما می‌شود.»
رقیبه، به دکان‌های بسته در مارکیت رابعه بلخی اشاره می‌کند و می‌افزاید که بسته بودن این دکان‌ها به گونه غیر مستقیم تاثیر منفی بر کار و بار آنان نیز دارد.
او در این مورد بیان داشت: «بسته بودن این دکان‌ها، نمایی بد از مارکیت می‌دهد؛ مثلا یک تکسی که از اینجا می‌گذرد و مردم دکان‌ها را بسته می‌بیند، خواهند گفت مارکیت رابعه بلخی بسته است و این بالای فروشات ما تاثیر می‌گذارد.»
بلند بودن بهای برق در کنار نبود بازار برای فروش صنایع دستی زنان یکی دیگر از مشکل‌هایی است که زنان تجارت‌پیشه از آن شکایت دارند.
آنان می‌گویند هر کیلووات برق 20 افغانی است که با فروشات کم نمی‌تواند آن را تامین کند.
نبود امنیت، بزرگترین چالش
آگاهان امور اقتصادی بر این باورند که نبود امنیت، برخورد غیر حرفوی زنان در امور کاری، نداشتن پلان تجارت از بزرگترین مشکلات است که سر راه زنان تجارت‌پیشه قرار دارد.
احمدولی سنگر، از کارشناسان اقتصادی در بلخ می‌گوید کلیدی‌ترین بخش تجارت همان برنامه تجارتی است که شماری از زنان تجارت‌پیشه با آن آشنایی ندارند و این عمده‌ترین مشکل سر راه آنان است.
وزارت احیا و انکشاف دهات، برنامه ملی انکشاف صنایع دستی را به اجرا گذاشته است تا از این رهگذر فرصت‌های اشتغال پایدار و افزایش درآمدهای زنان را به‌وجود بیاورد.
این برنامه هم اکنون در ولسوالی‌های نهرشاهی، دهدادی، چهارکنت و بلخ به اجرا گذاشته شده تا از این طریق به زنان تجارت‌پیشه آگاهی داده شود که چگونه تولیدات‌شان را توسعه دهند.
همایون نجفی‌زاده، مسوول ساحوی برنامه ملی صنایع انکشاف روستایی می‌گوید: «ما در نخست برای زنان علاقمند تولید صنایع، برنامه‌های تیوری می‌گیریم تا آنان با چگونکی تولید، بازاریابی و ارتقا دادن فعالیت‌شان آشنا گردند.»
با اجرای این مرحله زنان صنعت‌کار توانایی آن را پیدا می‌کنند که طرح‌های‌شان را با نهادهای کمک‌کننده شریک سازند و کمک‌هایی را برای توسعه صنایع‌شان جلب کنند.
بر بنیاد اطلاعات نجفی‌زاده، برنامه ملی صنایع انکشاف روستایی در بخش دیگر کاری‌شان با اتاق‌های تجارت کار می‌کنند تا در توسعه تشبث کوچک و متوسط آنان را حمایت نمایند.
بیشتر صنایع تولیدی زنان، دستکول، لباس‌های خامک‌دوزی، سرپتلونی، مهره‌دوزی و چادرهای ابریشمی است.
آگاهان امور اقتصادی می‌گویند برای ارتقا و افزایش تولید صنایع دستی زنان نیاز به کار و سرمایه‌گذاری بیشتر، بلند بردن مهارت‌های لازم زنان در بخش‌های گونه‌گون صنایع دستی و در نظر گرفتن تقاضاست.
علاقه‌مندی زنان به تجارت
با این همه، در این اواخر دلبستگی زنان بلخ به تولیدات صنایع دستی بیشتر شده و حضور دختران رو به رشد گفته می‌شود.
آماری که برنامه ملی انکشاف روستایی به دست می‌دهد ۱۴۴ گروپ کوچک و متشبث وجود دارد که تمامی تولیدات به رهبری خود زنان است.
اما مشکل بنیادی که سر راه زنان صنعت‌کار وجود دارد و بازار تولید آنان را کم‌رنگ ساخته، وارد نمودن مواد اولیه از بیرون کشور است.
مسوول برنامه ملی انکشاف روستایی در بلخ تصریح می‌کند: «بدبختانه ما مواد خام در داخل افغانستان در هر زمینه خیلی کم داریم. اگر ما به صنعت چرم‌دوزی می‌رویم، چرم معمولا از پاکستان آورده می‌شود. یا دوخت کالا باز هم از تار، تکه، مهره و دیگر مواد لازم برای ساخت یک کالا از بیرون وارد می‌گردد. یعنی دسترسی آن‌چنان مشکل نیست، اما مشکل این است همه مواد از خارج از کشور وارد می‌شود. در داخل ما چنین صنعت‌هایی را هنوز نداریم.»
آگاهان امور اقتصادی بر این باورند که هرگاه مواد خام از داخل کشور تهیه شود و نیز برای فروش تولیدات صنایع دستی زنان بازاریابی صورت گیرد، تولیدات صنایع دستی زنان به گونه چشم‌گیری افزایش خواهد یافت و بهبود در وضعیت اقتصادی آنان نیز رونما خواهد شد.
نبود بازار
در بلخ بیش از یکصد تن از زنان مصروف تجارت استند. این زنان بیشتر در بخش‌های صنایع کوچک و متوسط سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
کوکبه صلاحی، یک تن از مسوولان اتاق تجارت و صنایع بلخ می‌گوید: «عضویت اعضای اتاق تجارت به سه‌هزار نفر می‌رسد که یکصد تن آنان، زنان هستند.»
این زنان در شرایط دشواری به تجارت رو آورده‌اند. اکنون شماری از این زنان توانسته‌اند که شرکت‌های تولیدی راه‌اندازی کنند.
اما دسترسی نداشتن به منابع مالی، مواد خام با کیفیت، عدم بازاریابی و نداشتن برنامه‌های تجارتی از چالش‌هایی است که سر راه این زنان وجود دارد.
اتاق تجارت تلاش کرده با راه‌اندازی کنفرانس‌های تجارتی، برگزاری نمایشگاه‌ها و معرفی زنان تجارت‌پیشه به نهادهای امدادرسان این زنان را یاری رسانند.
شماری زیادی از زنان به صنایع خفیفه مشغول‌اند اما تلاش‌ها جریان دارد تا آنان توانمند شوند و به صنایع بزرگ رو آورند.
احمدشیر سپاهی‌زاده، رییس تجارت و صنایع بلخ گفت: «بزرگترین چالش زنان تجارت‌پیشه، نبود بازار برای فروش فرآورده‌های آنان است که تلاش‌ها برای از میان برداشتن آن جریان دارد.»
شناسایی صنایع زنان تجارت‌پیشه به بازارهای جهانی از رهگذر برگزاری نمایشگاه‌ها از علت‌هایی دانسته شده که برای از میان برداشتن نبود بازار برای صنایع زنان اثرگذار است.
طاهره آسا/ مزار شریف
