صاحب‌نظران: «بلخی مقوله‌های جدید آزادی، جمهوری، عدالت اجتماعی و تغییر را وارد فرهنگ مبارزات سیاسی کرد»
راه مدنیت: پنجاه‌وسومین سالیاد شهادت علامه سید اسماعیل بلخی، روز پنج‌شنبه ۲۴سرطان که به ابتکار «شبکۀ افغانستان۳۴» تنظیم گردیده بود، گرامی داشته شد.
در آن مراسم که در آرامگاه علامه بلخی برگزار شده بود، سید حسین اشراق؛ نویسنده و پژوهشگر مطرح کشور در سخنانی گفت: شخصیتِ علامه بلخی به این دلیل مهم شمرده می‌شود که او در اوج سکوتِ مرگ‌بار در برابرِ تمامیت‌خواهی، جادوی «تبعیض» را نشانه گرفت و فریادِ رهایی از شرِ اعظم «استبداد» در جامعه را طنین افکند.
وی افزود: علامه بلخی را می‌شود پیش‌کسوتِ الهام‌بخشِ«گذار» به حساب آورد، زیرا وی با خروج از سنت‌های محافظه‌کارانۀ زمانش به نقدِ بنیادین تعبیرها و روش‌های توجیه‌گرایانه پرداخت و مقوله‌های جدید مانندِ «آزادی»، «جمهوری»، «عدالت اجتماعی» و «تغییر» را واردِ فرهنگ مبارزات سیاسی افغانستان کرد، همچنان وی تبانی شیخ و مستبد را نیز آفتِ بزرگ در برابرِ سلامت جامعه معرفی کرد و علیه آن موضِع روشن و افشاکننده اتخاذ نمود.
به باور اشراق، بلخی با وجودِ اینکه از یک‌طرف افشاگرِ انحطاطِ معنوی جامعه و مصمم برای برچیدنِ نظم کهنۀ استبدادی و زوال بت‌های پیش‌داوری عُسرت زمانۀ خودش بود، از جانبِ دیگر منشِ عارفانه، کاریزمای معنوی، مردم‌گرایی صمیمانه، آزادگی، فروتنی و روشن‌بینی‌اش او را از دایره‌های فرقه و زبان و نژاد بیرون آورده و در اوج اعتماد اجتماعی قرار داده بود. به همین جهت تحلیل‌گران او را با دغدغه‌های اساسی و پرسش‌های بنیادین‌اش می‌شناسند، به گونهٔ که راه و روش و محتوای مبارزهٔ خودش را نیز در همان چارچوب تعریف کرده بود.
آقای اشراق با تاکید بر اینکه بلخی را می‌توان به‌عنوانِ نمادِ روح پرسشگرِ جامعۀ افغانستان در نظر گرفت، به جهتِ اینکه در مواجهۀ سنت و مدرنیت، به دنبال یافتنِ راه سازگاری ترقی خواهی مدرن و معنویتِ سنتی بود، افزود: از همین جهت او نسبت به خیلی از مبازران هم‌عصرش از امتیازِ بزرگی برخوردار بود، او با پشتوانۀ افکارِ فلسفی، مواضع سیاسی‌اش را استحکام می‌بخشید و در هماهنگی با آن در برابرِ نظامِ حاکمِ خودکامه جبهه‌آرایی می‌کرد.
اشراق حسینی ضمن یادآوری از اینکه او چهرۀ ماندگار و پیش‌کسوتِ مبارزات آزادیخواهانه و عدالت‌طلبانه در کشور است و حقی بزرگی بر مردم افغانستان دارد، تاکید کرد که می‌باید پیام آن نکته‌دانِ عشق را دوباره قرائت نمود و چشم‌اندازهای نوینی برای جامعۀ‌مان به‌وجود آورد.
وی با اشاره به اینکه پنجاه‌وسه سال از شهادت علامه بلخی می‌گذرد، ذهن ما را به روزگاری معطوف می‌کند که او ۷۸سال قبل «حزب ارشاد» را پایه‌گذاری نموده بود، برای “تغییر” در اوضاع و شرایط افغانستان اندیشیده و برنامۀ اعتدالی مبتنی بر اعتماد اجتماعی‌اش را ارائه کرده بود، اصالت مبارزۀ بلخی را از آنجا واجدِ اهمیتِ اساسی دانست که مبارزه در برابرِ علل، انگیزه‌ها، افکار و شیوه‌های استبدادی در کشور و حتی منطقۀ ما شبیه رؤیا بود، اما او با ذهن وقاد و روح سرشار از خطرپذیری به گونۀ عملی پرچم مبازره را بردوش کشید و الهام‌بخشِ نسل‌ها و جریان‌های مبارزاتی پس از خودش شد.
آقای اشراق در سخنانش افزود که تجربۀ مبارزاتی علامه بلخی می‌آموزاند که برای آوردنِ «تغییر» در جامعه می‌باید مرزِ «حوزۀ خصوصی» از «حوزۀ عمومی» را در نظر گرفت، تفاوت‌ها را به رسمیت شناخت و تعامل میان افق‌ها را مهم انگاشت، اساس کار را بر توسعۀ انسانی گذاشت، گفتمان مردم‌سالاری را ارزشمند تلقی کرد، منطق گفتگو میانِ “من” و “دیگری” را به عنوان برهم‌کنشِ ارتباطی فهم متقابل جدی گرفت و سرانجام معنوی زیستن و مدرن بودن را نباید در تزاحم با یکدیگر تلقی نمود.
سید آقا حسن سانچارکی؛ معین نشراتی پیشین وزارت اطلاعات و فرهنگ، سخنران دیگر این برنامه با بررسی بعد شخصیت و خصوصیات فکری، سلوک و رفتار او و نیز بعد ملاحظهٔ زمانش و وضعیت دوره‌یی که در آن می‌زیست، گفت: ویژ‌گی بلخی و یارانش آن بود که برای تعدیل قدرت و شکستن تندیس استبداد مبارزه می‌کردند، به مبارزهٔ خود باور و طرح و برنامه و پلاتفرم داشتند، بر سر عقیدهٔ خود تا پای جان ایستادند و یک لحظه تردید به خود راه ندادند. آن‌ها- بلخی و جویا و شعاع و محمودی- سال‌ها رنج زندان را تحمل کردند، اما در برابر قدرت و فشار و شکنجه و تعذیبش خم به ابرو نیاوردند.
سانچارکی افزود که دست‌آورد مبارزهٔ بلخی و یارانش و حاصل سال‌ها زندان آنان، شکست طلسم قدرت بود، تدوین و توشیح قانون اساسی جدید و انتقال قدرت اجرایی از خاندان شاه به بیرون و تشکیل یک پارلمان با ترکیب جمع زیاد روشنفکران.
به گفته آقای سانچارکی، می‌گویند که بلخی در زندان 75هزار بیت سرود، اما من معتقدم که بلخی خودش یک سرود حماسی بود که هستی از لب زمان جاری ساخت و قصیده‌ای که هزار هزار ترانه و غزل از آن سر زد و در بستر زمان موج و احساس آفرید.
در این برنامه مولوی سلیم؛ معاون شورای عالی مصالحه ملی، سید حسین عالمی بلخی، وزیر پیشین مهاجرین و شماری دیگر از شخصیت‌های فرهنگی و اجتماعی در مورد بلخی صحبت کردند.
هم‌چنین در این برنامه، پیام‌های رییس‌جمهور غنی، داکتر عبدالله عبدالله و داکتر وفایی‌زاده سرپرست وزیر وزارت اطلاعات و فرهنگ در مورد حرکت آزادیخواهانه و روشنگر علامه بلخی خوانده شد.
