هفته پیش خبر لیلام ۲۸میلیون دالر، توسط د افغانستان بانک (بانک مرکزی) مهم‌ترین مرجع تدوین و اعمال سیاست‌های پولی کشور اعلام شد. بانک مرکزی علت این اقدام را حفظ ارزش پول ملی عنوان کرده است. این اتفاق جدیدی نیست و بانک مرکزی هر از چندگاه دست به لیلام دالر می‌زند تا موازنۀ میان پول ملی و اسعار خارجی را در بازار حفظ کند.
این چیزی است که با استقبال صرافان و بانک‌ها مواجه می‌شود؛ زیرا با کاهش دالر در بازار و افزایش و یا حتی ثبات تقاضای آن، متعاقبا قیمت آن بالا می‌رود، اما تزریق دالر به بازار مخالفانی هم دارد که به اهمیت حفظ ذخیرۀ اسعار بانک مرکزی و لزوم راهکار بنیادی اشاره می‌کنند. اما واقعا چرا و چطور باید ارزش پول را حفظ کرد؟
ارزش پول ملی؛ بالا یا پایین؟
ارزش واحد پول یک کشور، قدرت خرید آن واحد معنی می‌شود. اینکه به ازای چند واحد چه کالا یا خدماتی را می‌توان در مقایسه با واحدی دیگر در جای دیگر دریافت کرد.
منظور از کاهش ارزش پول ملی هم کاهش ارزش واحد پول یک کشور، نسبت به قیمت طلا یا سایر اسعار خارجی است که باعث افزایش میزان صادرات و دشواری واردات کالا می‌شود، زیرا برای دیگر کشورها کالا و خدمات این کشور ارزان تمام می‌شود. با این تعریف می‌توان تمایل بعضی کشورها برای پایین نگه داشتن ارزش پول را درک کرد.
دکتور عبدالله غفاری، استاد اقتصاد در دانشگاه در رابطه با ترجیح بعضی کشورها بر پایین بودن ارزش پول ملی را با مثال از کشورهای چین و ایران (که به تازگی این سیاست را در پیش گرفته) این‌طور عنوان می‌کند: «کاهش ارزش پول ملی که ریشه در عقاید کلاسیک‌ها دارد، بیشتر با بحث تشویق صادرات پیوند می‌خورد. گفته می‌شود کشورهایی که قصد دارند تا به رشد اقتصادی مبتنی بر صادرات و توریزم سیاحتی و درمانی دست پیدا کنند، ارزش پول خود را پایین نگاه می‌دارند تا سایر کشورها محصولات آن را ارزان‌تر دریافت کرده و در نهایت آن کشور را یکی از تامین‌کننده‌های اصلی نیازهای خود بدانند.»
دکتور غفاری این سیاست پولی را نیازمند این می‌داند که در ابتدای امر، کشوری که قصد در پایین بردن ارزش پولش خود را دارد، توانایی و پتانسیل بالای تولیدی و زیرساخت‌های لازم برای ارایه خدمات را داشته باشند.
با این توضیحات افزایش تمایل اخیر کارآفرینان کشور برای شروع کارهای تولیدی در کشورهایی مثل اوزبیکستان و قزاقستان که پایین بودن قیمت زمین و انرژی نرخ تمام‌شدۀ محصول را کاهش می‌دهد، قابل توجیه است و از سوی دیگر با توجه به ظرفیت پایین تولید در افغانستان و وابستگی شدید به واردات را می‌توان دلایل اصلی برای اهمیت جلوگیری از کاهش ارزش افغانی اعلام کرد.
این استاد دانشگاه با تاکید می‌گوید که اگر ارزش پول ملی ما کاهش پیدا کند، قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده و دیگر در کشور میوه و ترکاری خود افغانستان هم پیدا نخواهد شد و با صادرات و حتا قاچاق آن مواجه خواهیم شد. از این رو باید جدا به دنبال حفظ و ارزش پول ملی خود در شرایط کنونی باشیم.
سیاست پولی کشور و لیلام دالر
بسیاری از کارشناسان اقتصادی در بسیاری از محافل رسمی و غیررسمی ارزش پول ملی را کاذب و تصنعی می‌دانند.
دکتور غفاری پالیسی بسیار سخت‌گیرانۀ بانک جهانی علیه بانک مرکزی افغانستان را که اجازۀ چاپ پول بیش از حد مشخص را به افغانستان نمی‌دهد، یکی از دلایل بالا بودن ارزش پول کشور می‌داند.
او همچنین حمایت‌های سیاسی قدرت‌های خارجی از افغانستان و ورود کمک‌های خارجی به کشور را از دیگر علت ارزش بالای افغانی در مقایسه با واحد پول کشورهایی می‌داند که اسعار به‌طور طبیعی و در پی صادرات وارد می‌شود.
در ابتدای این گزارش به مخالفت‌ها با لیلام دالر نیز اشاره شد. این مخالفان معتقدند که ترفند کاهش نقدینگی و تزریق دالر به این شکل به بازی دادنی کودکانه می‌ماند و بااینکه ممکن است در مقطعی نتایج مثبتی در پی داشته باشد، اما با توجه به اینکه سایر اقدامات، نظیر جلوگیری از قاچاق دالر به کشورهای همسایه، افزایش تولید داخلی، مبارزه جدی با فساد مالی و اداری، افزایش سرمایه‌گذاری و مسدود ساختن جریآن‌های ارزی موازی صورت نمی‌گیرد، این اقدام کوتاه‌مدت در نهایت فاجعه می‌آفریند و روزی می‌رسد که مشکلاتی بزرگتر نظیر خشک‌سالی و فجایع دیگر زیست‌محیطی ناشی از تغییر اقلیم با کمبود اسعار در ذخیرۀ بانک مرکزی همراه شده و تراژدی اقتصاد افغانستان را هولناک‌تر کند.
آن‌ها همچنین کاهش نقدینگی واحد پول ملی را باعث کاهش میل مصرف می‌دانند و تورم بسیار پایین در افغانستان را موجب کاهش گردش سرمایه عنوان می‌کنند.
در مجموع می‌توان گفت که عمدۀ این انتقادها و مخالفت‌ها به اساسی نبودن سیاست‌های پولی د افغانستان بانک اشاره دارد، اما حامیان سیاست‌های مقطعی علت نبود راهکارهای بلندمدت و اساسی را به کاهش همه‌روزۀ امیدواری‌ها به ثبات سیاسی در کشور می‌دانند و تا رسیدن به چنین ثباتی این بودن این ترفندها را بهتر از نبود آن اعلام می‌کنند.
معصومه امیری
