با توجه به اینکه تولیدکننده اصلی زباله مردم هستند، دخیل‌ساختن مردم در مدیریت زباله خیلی مهم است
اشاره: پروژه مشاوره و تحقیق راجع به تنظیم و مدیریت زباله، در جریان یک ماه در پنج محل از شهر کابل راه‌اندازی و اجرا شده است. این تحقیق براساس پلان از پیش از تعیین شده در ساحات هموار و پلانی (کارته ۳، کارته ۴ و خوشحال خان در ناحیه ۵) و دو ساحه هموار غیرپلانی (محله دیوان بیگی در ناحیه ۵) و یک ساحه کوهستانی (کول حشمت خان در ناحیه هشتم شهر کابل) اجرا شده است.
هدف مجموعی این تحقیق، دریافت راهکارهای عملی جهت اعمال تغییرات تأثیرگذار در پالیسی‌ها و عملکردهایی است که تأثیرگزاری ملموسی را در مدیریت و تنظیم زباله در سراسر افغانستان داشته باشد. مقصد این تحقیق، پیدا‌کردن وضعیت موجود، رویکردهای عملی، دلایل و عوامل این وضعیت، چالش‌ها، معلومات و پیشنهادهای منطقی و معقول و مناسبی است که راهکارهای عملی را جهت مدیریت مطلوب زباله در شهر کابل پیدا نماید. این تحقیق سه روش عملیاتی (سروی، مصاحبه و مطالعه) را مد نظر گرفته است. این مسأله نیز قابل ذکر است که دو دستاورد قابل ملاحظه در این تحقیق حاصل شده است:
الف) تشخیص وضعیت جاری یا موجود مدیریت زباله‌های جامد در شهر کابل از طریق ابزارهای متنوع تحقیقی.
ب) تهیه و ارائه راه‌های منطقی و پیشنهادها و طی مراحل مناسب جهت مدیریت زباله.
این پروژه مبتنی بر ارایه راه‌کارها و پیشنهادهای مؤثر جهت مدیریت زباله در سطح پالیسی برای شهر کابل، به‌خصوص برای نهادهای مرتبط چون شاروالی می‌باشد.
شناخت زباله
اکثر پاسخ‌دهندگان در این بخش، باورمند هستند که زباله هنوز در جامعه شهری افغانستان از جمله شهر کابل که باید نمادی از مدنیت شهری را به نمایش بگذارد، تعریف درستی نشده و اقدام مؤثری جهت اهمیت مدیریت و تنظیم آن از سوی ساکنان پایتخت صورت نگرفته است. به همین دلیل برخورد ساکنان پایتخت با زباله به گونه‌یی نیست که نمایانگر یک رفتار مدنی و شهری باشد.
اما اینکه چه مسایل و عواملی در پی این ناهنجاری نهفته است، پاسخ کلی را می‌توان در این اظهارات برجسته کرد: «عوامل تعیین کننده رفتار در رابطه با محیط عبارتند از:
عوامل نگرشی، شامل هنجارها، باورها و ارزش‌ها
این عوامل را می‌توان در قالب مفاهیمی چون پیش‌فرض‌های کلی در زمینه محیط، باورها و هنجارهای مشخص رفتاری، نگرش‌های ضد محیط، هزینه/فایده متصور از یک کنش مورد بررسی قرارداد.
عوامل زمینه‌یی(بیرونی)
این عوامل شامل انتظارهای اجتماع، تبلیغات، قوانین دولتی، عوامل قانونی و نهادهای دیگر، شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کلان می‌شود. شرایط تسهیل‌کننده محیطی تاثیر مستقیم بر نحوۀ مدیریت زباله توسط مردم دارد. شرایط تسهیل کننده به حضور وغیاب شرایطی اشاره دارد که اجرای یک رفتار مشخص را آسان می‌کند.
در واقع ممکن است فرد قصد انجام رفتاری را داشته باشد که شرایط و محیط زیست از آن حمایت کند و یا مانع آن رفتار شود. محیط کثیف بر زباله‌پراکنی تأثیر مستقیم دارد. همچنین فقدان امکانات مربوط به دفع مناسب زباله بر زباله‌پراکنی تأثیر به سزایی دارد. فقدان امکانات مربوط به دفع مناسب زباله به شرایطی چون عدم وجود سطل زباله، پر بودن سطل زباله، فاصله زیاد سطل‌های زباله از هم اشاره دارد. در واقع فقدان خدمات شرایط را برای زباله‌ریزی افراد تسهیل می‌کند. در اینجا ما می‌توانیم یک نوع رابطه غیر مستقیم بین فقر و فرهنگ مدیریت زباله بیابیم. در جوامع فقیر سهولت‌ها و امکانات مرتبط به دفع مناسب زباله کم است و از این جهت شکل گیری یک فرهنگ اجتماعی مدیریت درست زباله در این جوامع تا حدی مشکل‌تر است. وقتی ما از مردم انتظار داریم که زباله‌های شان را در سرک‌ها نریزند، باید امکانات مناسب را برای آنها فراهم سازیم تا زباله را در محلی که تعیین شده است بریزند.
عوامل عادتی
عادت یک عامل کلیدی تبیین رفتار محیطی است. عادت به زباله‌پراکنی، بر زباله‌پراکنی تأثیر مستقیم دارد. این عامل فقیر و غنی نمی‌شناسد، بل در جوامع با فرهنگ پایین محیطی، افراد غنی به دلیل تولید بیشتر زباله، بیشتر موجب آلودگی محیطی می‌شوند. در صورت وجود عادات نامناسب، حتی اگر امکانات مربوط به دفع مناسب زباله هم موجود باشد مثلاً زباله‌دانی‌ها در دسترس باشند، اما افراد به جای ریختن زباله در داخل زباله‌دانی، آن را در اطراف زباله‌دانی می‌ریزند.
اما اینکه کدام یک بیشتر مقصر بوده و در این خصوص مسوولند، پاسخ شامل هردو (مردم و دولت) بوده است. چرا که به باور کارشناسان، مدیریت درست زباله بدون مشارکت دولت و مردم امکان‌پذیر نیست، اما مسوول اولیه در این زمینه دولت است. دولت باید با تدوین پالیسی‌ها و مقررات لازمه و همچنین طرح راهکارهای موثر به مدیریت درست زباله بپردازد و در عین حال مردم را نیز در این روند دخیل بسازد. با توجه به اینکه تولید کننده اصلی زباله مردم هستند، دخیل‌ساختن مردم در مدیریت زباله خیلی مهم است. از اینجا است که مسوولیت متوجه مردم نیز می‌شود.
ادامه دارد…
تحقیقی از مؤسسه سبز جوانان افغانستان در کابل
