پس از آتش‌سوزی در مرز اسلام‌قلعه؛ هزار موتر ناپدید شده است

تاجران برای پس‌گرفتن اموال خود باید به سارقان پول بدهند
ساعت دوازده و سی دقیقۀ ظهر روز شنبه، بیست و پنجم دلو، آتش‌سوزیِ گسترده‌‌یی در گمرک اسلام‌‌قلعۀ هرات اتفاق افتاد. هنوز علت آتش‌سوزی به‌صورت دقیق مشخص نیست، اما بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که نقص فنی در یک تانکر گاز، باعث این آتش‌سوزی شده است. این آتش سوزی تا پاسی از شب ادامه داشت، حتی پس از سه روز نیز بقایای اندکی از این آتش بزرگ همچنان شعله‌ور بود.
گستردگیِ آتش‌سوزی به اندازه‌‌یی بود که شعله‌های آن تا شعاع چندصدمتری زبانه می‌کشید و به همین جهت نیروهای اطفاییه توانایی نزدیک‌شدن به منشأ آتش را نداشتند. همین‌طور دامنۀ تخریب‌ آتش‌سوزی به یک دکل برق شرکت برشنا نیز رسید و باعث خاموشی بیش از شصت‌درصد برق هرات شد.
در همان ساعات اولیۀ شروع آتش‌سوزی، نیروهای اطفاییه متوجه شدند که مهار این آتش از عهدۀ آنان بیرون است. به همین جهت والی هرات، سید وحید قتالی، دست نیاز به سوی ناتو و ایران دراز کرد، که البته این درخواست با پاسخ مثبت ایران مواجه شد و هلیکوپترهای اطفاییۀ ایران به منطقه رسیدند.
حجم بالای آتش‌سوزی باعث زیان‌های بسیاری به تاجران و زیرساخت‌های گمرک شده است. گرچند هنوز آمار دقیقی از میزان خسارات منتشر نشده، اما برآوردهای اولیه‌ از سوی هیات بررسی‌کنندۀ مجلس نمایندگان و اعضای اتاق تجارت، نشان می‌دهد که در این آتش‌سوزی نزدیک به ۱۰۰۰موتر حریق و چندصد میلیون دالر به اقتصاد افغانستان زیان وارد شده است.
اعضای این هیات که از سوی رییس‌جمهور برای بررسی حادثۀ گمرک اسلام‌‌قلعه توظیف شده‌اند، در نشست خبری‌‌یی که روز پنجشنبه سی‌ام دلو برگزار شده بود، تاکید می‌کنند که میزان زیان وارده تا مرز چندصد میلیون دالر می‌رسد.
سید زمان هاشمی، عضو هیات مدیرۀ اتاق‌های تجارت و همین‌طور عضو هیات بررسی‌کنندۀ حادثه، در نشست خبری این هیات می‌گوید که «آسیب‌های برآمده از این حادثه، چند ماه بعد بر اقتصاد افغانستان آشکار خواهد شد.»
البته هنوز علت این حادثه مشخص نیست و بررسی‌ها در این زمینه ادامه دارد، اما بر اساس یافته‌های اولیۀ هیات بررسی‌کننده، وجود فساد اداری و سیستم ناقص در گمرک، باعث این فاجعه شده است.
محمد یونس قاضی‌زاده، در صحبت با رسانه‌ها می‌گوید که «حداکثر گنجایش گمرک، هفتصد موتر است، اما در روز آتش‌سوزی نزدیک به دوهزار و پنجصد موتر در این پارکینگ وجود داشته است.»
به باور آقای قاضی‌زاده، حجم زیاد موترها در پارکینگ، باعث آن شده است که میزان خسارت نیز بیشتر باشد.
برخی دیگر مدعی‌اند که پشت این فاجعه، دست‌های پنهانی وجود داشته است. حمید‌الله حنیف، عضو مجلس نمایندگان و از اعضای هیات بررسی‌کننده، در نشست خبری این هیات می‌گوید که دست‌هایی پشت این حادثه پنهان بوده است. همین‌طور او می‌گوید که به زودی تحقیقات در این زمینه تکمیل شده و با رسانه‌ها و پارلمان شریک ساخته می‌شود، اما تا کنون هیات بررسی‌کننده به یافته‌های قطعی در این زمینه دست نیافته و آمار دقیقی از خسارات وجود ندارد.
اما جدای از میزان بالای خسارت، آنچه باعث نارضایتی و شکایت بسیاری از تاجران شده، غارت اموال و موترهای آنان از سوی سارقان است. هیات بررسی‌کنندۀ مجلس نمایندگان و اعضای اتاق تجارت نیز تاکید می‌کنند که نزدیک به یک‌هزار موتر ناپدید شده است. موترهای ناپدید شده از سوی سارقان حاضر در محل چور شده است. میزان چور و غارت موترها به اندازه‌‌یی بوده که والی هرات، سید وحید قتالی روز پس از واقعه در صحبت با رسانه‌ها مدعی شده بود که ۸۰درصد تمرکز او و تیم امنیتی، به جلوگیری از سرقت موترها مصروف بوده است.
پس از شعله‌ورشدن آتش‌سوزی، موترهای زیادی یا توسط خود رانندگان و یا توسط دولت از مرز گمرک بیرون کشیده شدند. قسمت زیادی از این موترها توسط حکومت محلی به داخل ایران انتقال داده شدند، اما بخش زیادی از موترها، توسط افراد سودجو غارت و چور شدند.
برخی رانندگان و تاجران مدعی‌اند که موترهای آنان از سوی باشندگان قریه‌های نزدیک به گمرک به سرقت رفته و تا کنون از نزد سارقان پس گرفته نشده است.
موترداران و تاجران بسیاری برای بازستانیِ موترهای خود، با سارقان و ریش‌‌سفیدان محل وارد تعامل شده و تلاش کرده‌اند که با دادن وجه نقد به سارقان، موترهای خود را پس بگیرند. همین‌طور برخی موترداران ادعا می‌کنند که موترهای‌شان از سوی افراد نزدیک به مقام‌های حکومت محلی، به سرقت رفته است.
یکی از موترداران و آسیب‌دیدگان حادثۀ گمرک که نمی‌خواهد اسمش فاش شود، در صحبت با گزارش‌گر راه مدنیت می‌گوید که «پنج موتر تیل او با بار کامل، از سوی فضل احمد خان هفت‌بلا، برادر ولسوال کوهسانِ هرات، به سرقت رفته است.» همین‌طور این موتردار می‌گوید که «موترهای او تا کنون در قریه‌های نورآباد و احمدآباد از مربوطات ولسوالی ادرسکن و ولسوالی کوهسان هرات، نزد سارقان موجود است و او تلاش‌هایی را برای بازپس گیری موترهایش انجام داده، اما تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده است.»
حاجی شاه رئوف علیزی نیز از کسانی است که موتر او از سوی سارقان به سرقت رفته است. آقای علیزی مدعی است که چهار موتر او در آتش‌سوزی حریق شده و یک موتر او به سرقت رفته است.
حکومت محلی هرات نیز ضمن تایید سرقت موترها، تاکید می‌کند که تلاش‌هایی را برای بازستانی این موترها انجام داده و همچنان این تلاش‌ها ادامه دارد.
جیلانی فرهاد، سخنگوی ولایت هرات در صحبت با گزارش‌گر راه مدنیت می‌گوید که حکومت محلی هرات، توانسته است توسط نیروی قطعۀ خاص امنیت تعداد زیادی از موترها را از نزد سارقان پس گرفته و سارقان را نیز دستگیر کند. آقای فرهاد تاکید می‌کند که تلاش‌ها برای بازستانی موترهای سرقت‌شده و گرفتار کردنِ سارقان، ادامه دارد.
این در حالی است که برخی از موترهای سرقت‌شده، به قریه‌ها و مناطقی منتقل شده‌اند که تحت کنترول طالبان بوده و دولت دسترسی به آن مناطق ندارد و نمی‌تواند با قوۀ قهریه، موترهای سرقت‌شده را از نزد سارقان پس بستاند. به همین جهت برخی از موترداران، تلاش کرده‌اند که با پادرمیانی ریش‌سفیدان و بزرگان محل موترهای خود را باز بستانند.
برخی موترداران، با واسطه‌سازی بزرگان محلی و ریش‌سفیدان و همین‌طور با دادن پول نقد به سارقان، موفق شده‌اند موترهای‌شان را از نزد سارقان پس بستانند. آنان ادعا می‌کنند که تا دو هزار دالر پول نقد را به عنوان شیرینی و انعام، به سارقان داده‌اند تا اینکه موترشان را پس بگیرند. گویا استدلال سارقان هم این است که آنان موتر را از حریق نجات داده‌اند و از آسیب زیاد جلوگیری کرده‌اند، از این رو خودشان را مستحق انعام و شیرینی می‌دانند؛ انعامی که با پادرمیانی بزرگان محل، جورآمد شده و از موترداران گرفته می‌شود.
جیلانی فرهاد، سخنگوی والی هرات نیز ضمن تایید این گزارش‌ها، مدعی است که ریش‌سفیدی و پادرمیانی بزرگان محلی، در راستای تلاش‌های حکومت محلی هرات برای بازستانی موترهای سرقت‌شده است.
آقای فرهاد می‌گوید که «حکومت محلی، برخی از موترهای سرقت شده را با استفاده از قوۀ قهریه پس ستانده و برخی دیگر را با ریش‌سفیدی و استفاده از بزرگان محلی، از نزد سارقان پس ستانده است.» همچنین آقای فرهاد تاکید می‌کند که تلاش‌ها برای بازپس گیری تمام موارد شکایت شده، ادامه دارد.
در این میان اما برخی از موترها با پادرمیانی طالبان دوباره به صاحبانِ‌شان سپرده شده است. در موارد متعددی، طالبان با پادرمیانی و همین‌طور گرفتن مبلغی از رانندگان و موترداران، موترهای سرقت‌شده را از نزد سارقان گرفته و به موترداران مسترد کرده‌اند.
محمد یوسف، یک تن از کسانی که موتر او به سرقت رفته، می‌گوید که به‌وسیلۀ ارتباط با طالبان و پادرمیانی آنان، توانسته موتر خود را از سوی سارقان پس بگیرد. او می‌افزیاد که در قبال پس‌گیری موتر خود، مبلغ دوهزار دالر پول نقد به سارقان داده است و سارقان، به این استدلال که مانع از حریق موتر او شده‌اند، این مقدار از پول را مطالبه کرده‌اند.
چندین مورد مستند دیر نیز وجود دارد که تاجران و موترداران، برای بازستانیِ موترهای خود با طالبان وارد تعامل شده و طالبان با پادرمیانی و همین‌طور اخذ پول از تاجران، موترهای سرقت‌شده را دوباره به صاحبان موترها مسترد کرده‌اند.
گویا این روزها قریه‌های اطراف گمرک هرات، به ویژه قریۀ نورآباد ادرسکن و قریۀ احمدآباد کوهسان، به بازار معاملۀ موترهای چور شده تبدیل شده است و سارقان تلاش می‌کنند با گرو گرفتن موترها، از موترداران و سارقان پول مطالبه کنند.
در موارد زیادی هم سارقان، بدون پادرمیانی طالبان و یا ریش‌سفیدان، به صورت مستقیم با موترداران وارد تعامل شده و در قبال دریافت وجه نقد (میان یک هزار تا دو هزار دالر) موتر سرقت‌شده را مسترد کرده‌اند.
این روزها در هرات، نه‌تنها آن عده از تاجرانی که اموال‌شان در گمرک سوخته، آسیب دیده‌اند، بل آنانی که موترهای‌شان حریق نشده است هم آسیب ‌دیده‌اند و باید برای تصاحب دوبارۀ اموال‌شان، به سارقانی که اموال‌شان را به سرقت برده‌اند، پول بدهند.
محمدهادی ابراهیمی