«دیگر سخن گفتن از برقراری روابط دوستانه با اسراییل، یک تابو نیست»
گروه تحقیق راه مدنیت
چند روز پیش، نشریۀ میدل ایست مانیتور، به‌نقل از یک رسانۀ اسراییلی، گزارشی را در مورد گفتگوهای محرمانه میان اسراییل و پاکستان برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک میان دو این کشور منتشر کرد.
به نقل از اسراییل‌نیوز، در بیستم نوامبر سال جاری، سید بخاری، یکی از مشاوران ارشد عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان با یک هواپیمای خطوط هواپیمایی بریتیش ایرویز، لندن را به مقصد فرودگاه بن گوریون اسراییل ترک کرد. بر مبنای این گزارش، بخاری بی‌درنگ برای گفتگو با مقامات اسراییلی، به وزارت امور خارجۀ اسراییل رفت. طی این ملاقات، یوسی کوهن، رییس موساد -سرویس اطلاعات خارجی اسراییل- حضور داشت و بخاری نامۀ ارسالی مقامات پاکستانی را به وی تحویل داد.
هرچند پس از درز این خبر به رسانه‌ها، وزارت امور خارجۀ پاکستان، در مورد سفر یکی از مشاوران خان به اسراییل، ابراز بی‌اطلاعی کرده و عمران خان نیز دیدارهای پشت صحنه برای برقراری ارتباط دیپلماتیک با اسراییل را رد کرده افزوده بود که تا بحران ارضی میان اسراییل و فلسطین حل نشود؛ هیچ گونه اقدامی در این زمینه صورت نخواهد گرفت؛ اما گزارش مفصل روزنامۀ اسراییلی جروزلم پست، عکس ادعای وزارت امور خارجۀ پاکستان و نخست‌وزیر این کشور را ثابت می‌کند.
جروزلم پست، از رشته توییت نور دهری، رییس اتاق فکر مرکز بریتانیایی اسلام‌شناسی و مبارزه با تروریزم؛ چنین نقل قول کرده است که او توسط منابعی از درون دولت اسراییل مطلع شده که: «در ساعت هشت بامداد هفتۀ آخر ماه نوامبر سال جاری، یک هواپیمای بریتانیایی با پرواز BA0165 لندن را به مقصد تل‌آویو ترک کرد. فردی که با پاسپورت بریتانیایی و تکت بزنس‌کلاس به اسراییل سفر کرد، یکی از مشاوران عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان بود.»
به نقل از مصاحبۀ آقای دهری با تلویزیون i24News English، در مورد چرایی ملاقات مشاور نخست‌وزیر پاکستان با مقامات اسراییلی، این تصمیم به سبب فشارهای کشورهای عربی به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحد عرب، بر پاکستان اتخاذ شد که خواهان حداقلی‌شدن روابط پاکستان با ترکیه و ایران‌اند.
در ادامۀ این مصاحبه، آقای دهری گفته است که پیش از این نواز شریف، نخست‌وزیر پیشین پاکستان، در زمان حکومتش دو نماینده را به مقصد عادی‌سازی روابط دیپلماتیک به اسراییل اعزام کرده بود و بی‌نظیر بوتو نیز پس از دیدار با یکی از نمایندگان دولت اسراییل در واشنگتن، یک نمایندۀ پاکستانی را به تل‌آویو فرستاده بود.
آقای دهری طی یک تماس تلیفونی با روزنامۀ جروزلم پست گفته است: «هرچند پاکستان در ظاهر به سبب مسأله فلسطین، ارتباط با اسراییل را انکار می‌کند و برقراری روابط دیپلماتیک با این کشور را مشروط به ایجاد دولت فلسطینی می‌داند؛ اما دو کشور -پاکستان و اسراییل- دارای تاریخچۀ طولانی از روابط پنهانی‌اند.» او می‌افزاید، پس از درک اهمیت استراتژیک و جیوپولتیک اسراییل در منطقه توسط کشورهای مسلمان-عرب و به تعقیب آن برقراری روابط دیپلماتیک کشورهای مسلمان و عرب با اسراییل؛ دیگر سخن گفتن از برقراری روابط دوستانه با این کشور، یک تابو نیست!»
دهری در مورد اهمیت برقراری رابطه میان پاکستان و اسراییل گفت: «پاکستان از دو جهت خواهان برقراری ارتباط دیپلماتیک با اسراییل است: نخست برای جلب حمایت دوبارۀ عربستان سعودی و امارات متحد عرب و دوم از ترس نزدیکی هند با هم‌پیمانان سابقش.»
به‌قول او:«عربستان سعودی، کمک‌های مالی و صدور نفت به پاکستان را توقف داده است. همین‌طور امارت متحد عرب، صدور ویزا به شهروند پاکستانی را به تعلیق در آورده؛ در حالی که ۱٫۵ تا ۲٫۵بیلیون دالر توسط شهروندان پاکستانی که در امارات متحد عرب کار و زندگی می‌کنند به جریان اقتصادی پاکستان وارد می‌شد؛ چنانچه در صورت تمدید محدودیت صدور ویزا ممکن است اقتصاد این کشور از این ناحیه آسیب ببیند. از طرف دیگر، روابط نزدیک و دوستانۀ هند با کشورهای خاورمیانه به‌خصوص عربستان سعودی، امارت متحد عرب و اسراییل ]که هر کدام می‌توانند شرکای استراتژیکی برای هند به‌ویژه در مساله کشمیر باشند[ برای پاکستان، قابل پذیرش نیست.»
در تحقیقی که روزنامۀ راه مدنیت در این زمینه انجام داده، پاکستان از سال ۲۰۰۵، در زمان حکومت پرویز مشرف؛ درصدد عادی‌سازی روابطش با اسراییل بود. چنانچه خورشید محمود قصوری، وزیر امور خارجۀ پاکستان در سال۲۰۰۵ با همتای اسراییلی‌اش در ترکیه دیدار داشت. دیداری که منجر به ملاقات پرویز مشرف، نخست‌وزیر وقت پاکستان، با آریل شارون؛ نخست‌وزیر وقت اسراییل در مقر سازمان ملل متحد شد. مشرف، نخستین مقام پاکستانی بود که به‌طور عمومی با مقامات اسراییلی دیدار کرد و زمان عکس گرفتن رهبران جهان در شصتمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نزدیک به شارون ایستاد.
با این حال، هرچند وزرای خارجه پاکستان و اسراییل در حکومت «پرویز مشرف» از سفارتخانه‌های خود در استانبول برای ارتباط و تبادل اطلاعات با یکدیگر استفاده می‌کردند و دیدارهای مهم دیگری نیز در این دوره انجام شد، اما رسانه‌های اسراییلی از سابقۀ بیشتری یاد می‌کنند و می‌گویند پیوستن سازمان‌های جاسوسی پاکستان و اسراییل در سال۱۹۸۰ میلادی به «عملیات طوفان» علیه اتحاد شوروی سابق در افغانستان، نقطه عطف همکاری آنها به‌شمار می‌آید.
گزارش‌های متعددی وجود دارند که اثبات می‌کنند بر اثر تلاش‌های امریکا و همچنین تمایل برخی سیاست‌مداران پاکستانی برای دوستی با اسراییل و استفاده از لابی قدرتمند یهود در واشنگتن به‌منظور کسب امتیازات بیشتر از کاخ سفید، تل‌آویو و اسلام‌آباد از سال‌های دور تا کنون به‌شکلی غیررسمی با یکدیگر رابطه دارند و اقداماتی در پاکستان برای عادی‌سازی این روابط انجام شده تا از رهگذر شکستن روحیه ضدیهودی در فضای اسلامی پاکستان، روابط به‌صورت رسمی درآید.
«دفاع پرس» در مطلبی می‌افزاید: «محمد ضیاءالحق» فرمانده ارتش پاکستان که در سال ۱۹۷۷ طی یک کودتا نخست‌وزیری را از ذوالفقار علی بوتو گرفت، تلاش داشت تا روابط غیررسمی‌اش با اسراییل را گسترش بدهد، اما موفق نشد.
پس از کودتای مشرف علیه نواز شریف در سال۱۹۹۹ و رسیدن به قدرت در پاکستان، احتمال همکاری دیپلماتیک آشکار اسلام‌آباد با دولت اسراییل بیش از پیش قوت یافت.
روزنامه پاکستانی «داون» در این زمینه گفته است: «سیلوان شالوم» وزیر خارجه سابق اسراییل، طی مصاحبه‌‌یی در مقر سازمان ملل متحد در ۱۹سپتامبر سال ۲۰۰۵ میلادی گفته بود که «اسراییل در ۵۸سال گذشته هرگز پاکستان را دشمن خود ندانسته» و همیشه به تضمین عمومی اسلام‌آباد مبنی بر اینکه «برنامه هسته‌‌یی این کشور علیه اسراییل نیست» باورمند بوده است.
همچنان گزارش‌ها در مورد اعزام یک هیات۱۷۴نفره پاکستانی به تل‌آویو در دورۀ حکومت پرویز مشرف، حاکی از آن است که از دیرباز تا اکنون، مناسبات پنهانی میان این دو کشور وجود داشته است.
گفته می‌شود که سرپرستی این هیات را مولانا «اجمل قادری» رهبر جمعیت علما به‌عهده داشته است که گروهی انشعابی از جمعیت علمای اسلام پاکستان محسوب می‌شود. این سفر ابتدا توسط دولت اسلام‌آباد تکذیب شد، اما پس از گزارش‌های رسانه‌های پاکستانی و اسراییلی، مورد تأیید قرار گرفت.
درست همان‌طور که سفر بنیامین نتانیاهو توسط عربستان سعودی نخست تکذیب و در نهایت پذیرفته شد و اکنون نیز پاکستان، تلاش برای عادی‌سازی روابط با این کشور را انکار کرده است.
اخبار ضد و نقیض در ارتباط با سفر این هیات، تکذیب‌های اولیه و تأییدهای بعدی، همگی حکایت از آن دارند که دولت مشرف در تصمیم خود مبنی بر ادامه تماس‌ها در سطوح مختلف قاطع بوده است.
روزنامه معاریو این دیدار را تأیید کرد و سپس سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان، اصل سفر را تأیید کرد، ولی مدعی شد که این سفر ارتباطی به دولت ندارد و دولت هیاتی را اعزام نکرده است.
معاریو در این باره نوشت: ۱۷۴نفر از شخصیت‌های مذهبی، بازرگانی و شماری از مقام‌های سیاسی پاکستان با آریل شارون؛ نخست‌وزیر و سیلوان شالوم؛ وزیر امور خارجه اسراییل دیدار و گفتگو کردند.
موضع دوگانه دولت پاکستان از طرف شخصیت‌های برجسته پاکستانی رد شد و برخی از چهره‌های شناخته‌شده گفتند که ممکن نیست هیاتی در این سطح بدون حمایت دولت پاکستان بتواند خودسرانه به اسراییل سفر کند.
به‌نقل از فصل‌نامۀ پژوهشی نمای راهبردی، «رضا محمدرضا» عضو مجلس سنای پاکستان ضمن ابراز تردید درباره سفر هیات ۱۷۴نفره اعزامی به اسراییل با تعجب می‌پرسد که چگونه ممکن است درحالی که دولت پاکستان رژیم اسراییل را به‌رسمیت نشناخته است، هیاتی از این کشور بدون هماهنگی با دولت به تل‌آویو رفته باشد!
جنرال «اسلم بیک» فرمانده سابق ارتش پاکستان در این باره به موضوع مهم‌تری اشاره می‌کند که به‌خوبی ثابت می‌کند که اساسا سفر شهروندان پاکستانی به اسراییل بدون اجازه دولت پاکستان غیرممکن است.
وی می‌گوید: «این هیات به اسراییل سفر کرده است و سفر هیات ۱۷۴نفره به تل‌آویو مشخص است که بدون اجازه دولت غیرممکن است، چون روی پاسپورت‌های ما نوشته شده که ما به همه کشورهای دنیا می‌توانیم برویم به‌جز اسراییل، پس بدون مجوز رسمی دولت این هیات نمی‌توانسته به اسراییل سفر کند.»
در همین حال، پژوهشگران مسایل پاکستان در این مورد چنین موضع‌گیری داشتند: با وجود این اظهارنظر شخصیت‌های سیاسی پاکستان، می‌توان با قاطعیت بیشتری گفت که سفر هیات به‌ریاست یک رهبر مذهبی، طرحی آگاهانه از طرف دولت پاکستان بوده است تا چنین وانمود کند که این تنها دولت پاکستان نیست که خواهان تماس با اسراییل است، بل اقشار مختلف مردم حتی قشر مذهبی پاکستان چنین خواستی را پی‌گیری می‌کنند. واگذاری سرپرستی هیات به مولانا اجمل قادری در واقع این پیام را دارد که همه علمای پاکستان با ایجاد تماس با اسراییل مخالف نیستند؛ میان رهبران احزاب مذهبی نیز کسانی وجود دارند که تماس دولت با اسراییل را تأیید می‌کنند و خود پیشگام در ایجاد چنین تماس‌هایی هستند.
پژوهشگران مسایل پاکستان، همچنان معتقدند که یکی از دلایل مهم عدم تأثیر اعتراض‌های اسلام‌گراهای پاکستانی از برقراری ارتباطات دولت مشرف با اسراییل، عدم حمایت احزاب بزرگ پاکستان محسوب می‌شد.
هرچند دیدار وزرای خارجه (اسراییل و پاکستان) در استانبول، مخالفت‌های جدی در جامعه مسلمان پاکستان برانگیخت؛ اما به‌دلیل عدم حمایت احزاب بزرگی نظیر حزب مسلم‌لیگ شاخه «نواز شریف» و حزب مردم «بی‌نظیر بوتو» و محدود ماندن مخالفت در سطح احزاب مذهبی، مشرف قانع شد که در صورت ادامه تماس‌ها نیز مخالفت‌ها در داخل قابل کنترول خواهند بود. با همین تحلیل بود که دیدار مشرف در حاشیه اجلاس عمومی سازمان ملل با صورت گرفت و سپس سفر یک هیات ۱۷۴نفره پاکستانی به اسراییل انجام شد.
و اما حالا در دوران حکومت عمران خان، همزمان با رد برقراری هرگونه ارتباط برای عادی‌سازی روابط میان اسراییل و پاکستان، طی یک سخنرانی به زبان پشتو، مولانا محمد خان شیروانی، یکی از سیاست‌مداران و رهبران دینی پاکستان، از برقراری ارتباط دیپلماتیک با اسراییل اعلام حمایت کرده و گفته که برقراری ارتباط دیپلماتیک با اسراییل، یک مسالۀ جهانی است.
همین‌طور، قصوری وزیر خارجه سابق پاکستان در گفتگو با تلویزیون خصوصی «جیو نیوز» با اشاره به دیدارهایی که در دوره وزارتش با همتای اسراییلی خود داشته، گفته است: در دوره مشرف، پاکستان با اسراییل روابط مخفیانه داشت و امکان دارد هنوز این روابط ادامه داشته باشد.
وی می‌افزاید: پاکستان قصد داشت با امریکا توافق‌نامه هسته‌‌یی به امضا برساند، اما لابی اسراییل در امریکا با آن مخالفت می‌کرد، به همین علت من مجبور شدم برای جلب حمایت اسراییل به تل‌آویو سفر کنم و ترکیه واسطه این سفر شد.
موصوف تصریح می‌کند: تصمیم سفر به اسراییل طی اجلاس بلندپایه‌‌یی به‌ریاست خود پرویز مشرف صورت گرفت. در این سفر، اسراییل به ما قول داد تکنالوژی هسته‌‌یی و تمام مزایای هسته‌‌یی را در اختیار پاکستان قرار دهد.
همچنان گزارش‌های زیادی در رابطه با تجدید روابط پاکستان و اسراییل در دولت فعلی پاکستان به نخست‌وزیری عمران خان نیز منتشر شده‌اند که نشان می‌دهند عمران خان نیز همانند مشرف، برای تقویت قدرت خود و حفظ منافع ملی و امنیتی پاکستان به داشتن روابط با تل‌آویو خوشبین است.
در سفر نتانیاهو به عمان، «اوی شارف» خبرنگار روزنامه اسراییلی «هاآرتص» در یک توییت خبر از سفر محرمانه و پنهانی یک جت غیرنظامی اسراییلی به پاکستان داد که مدت توقف آن ۱۰ساعت به‌طول انجامیده است.
«میدل ایست آی» در این زمینه نوشت: در فاصله‌‌یی کوتاه از سفر رسمی نتانیاهو به عمان، یک مقام اسراییلی نیز ساعاتی در اسلام‌آباد پایتخت پاکستان توقف داشته و احتمالا گفتگوهای سیاسی انجام داده است.
در گزارش این رسانه آمده: لحظاتی پس از آن‌که یک هواپیمای مسافربری کوچک اسراییلی در فرودگاه اسلام‌آباد به زمین نشست، مسافران آن پیاده شدند و با چند موتر رسمی که انتظار آنها را می‌کشیدند به مقصد نامعلومی برده شدند.
روزنامه پاکستانی «اکسپرس تریبیون» با اشاره به تکذیب شدن این خبر از سوی دولت عمران خان، اما نوشت که: «چه مشکلی است که اگر ما با تل‌آویو رابطه داشته باشیم؛ چرا که بنابر واقع‌گرایی در دنیای سیاست، روابط بر مبنای منافع ملی تعریف می‌شوند. این واقعیتی است که کشورهای عربی آن را لحاظ کردند و به‌خصوص «عربستان سعودی» که خود را رهبر جهان اسلام می‌خواند، با اسراییل رابطه برقرار کرده است.»
این رسانه در گزارش خود تأکید می‌کند: «اگر رابطه ما با اسراییل یک اشتباه محسوب شود، پس باید رابطه پاکستان و انگلیس که مسبب تمام جنایت‌ها در فلسطین است نیز قطع شود. همچنین رابطه ما با امریکا که متحد شماره یک اسراییل است نیز باید متوقف گردد.»
اکسپرس تریبون می‌افزاید: «تغییر سیاست عربستان سعودی ناشی از فضای استراتژیک در خاورمیانه است. بسیاری از کشورهای مسلمان این تغییر را پذیرفته‌اند.»
این روزنامه پیرامون سفر بی‌سابقه نتانیاهو به مسقط، می‌گوید وزیر خارجه عمان تلویحا گفته که زمان به‌رسمیت شناختن اسراییل فرارسیده است.
این رسانه می‌افزاید تمامی کشورهای عربی در گذشته مخالف به‌رسمیت شناختن رژیم اسراییل به‌عنوان یک دولت یهودی بودند؛ اما این روزها این رژیم را به‌رسمیت شناخته و با آن روابط دیپلماتیک دارند.
این روزنامه معتبر پاکستانی همچنین تأکید می‌کند که این مثال‌ها این معنی را نمی‌دهد که پاکستان نیز بخواهد از دوستان خود در جهان عرب پیروی کند، اما واقعیت‌ها نشان می‌دهند که تمامی کشورها منافع ملی خود را دنبال می‌کنند و بنابراین پاکستان نیز در روابط خود باید ملزم به پی‌گیری منافع ملی خود باشد. عمران خان نیز در بیانیه آغاز نخست وزیری‌اش تصریح کرد که در دولت او، سیاست خارجی پاکستان را منافع ملی این کشور تعیین خواهد کرد.
یکی از اقدام‌های دولت عمران خان برای عادی‌سازی روابط این کشور با اسراییل، سعی در قانونمندسازی سفر شهروندان اسراییلی به پاکستان است.
آژانس تحقیقات فدرال پاکستان (FIA) در سایت رسمی خود فهرستی شامل نام هفت کشور را منتشر کرده بود که بر اساس آن، شهروندان کشورهای ذکرشده در فهرست می‌توانند تحت قوانین و شرایط خاصی به پاکستان سفر کنند. در این فهرست جدید، اسامی کشورهای اسراییل، هندوستان، بنگلادش، بوتان، نیجریه، فلسطین و سومالی ذکر شده که شهروندان این کشورها می‌توانند طبق قوانین و ضوابط خاصی به پاکستان سفر یا مهاجرت کنند.
«عصمت‌الله جنیجو» رییس اداره مهاجرت پاکستان پس از بررسی‌های انجام‌شده گفته است: نام اسراییل به‌اشتباه وارد فهرست مهاجرت به پاکستان شده و درحال حذف نام اسراییل از این فهرست جدید هستیم.
پس از دیدار مخفی سران دولت اسراییل به پاکستان، «راز نیوز» درباره علاقمندی دولت عمران خان به عادی‌سازی روابط با اسراییل نوشته است که موساد برای گسترش نفوذ خود در منطقه، برنامه‌های مختلفی از جمله همکاری با سازمان اطلاعاتی پاکستان (آی.اس.آی.) را روی دست دارد.
این رسانه در این مورد افزوده است: در حال حاضر دولت خان یکی از دولت‌های تحت سرپرستی سازمان اطلاعات اسراییل است و دیدارهای مخفی سازمان آی.اس.آی. و موساد و به‌خصوص سفر مخفی نتانیاهو به پاکستان، نشانه نفوذ گسترده اسراییل در پاکستان است.
گفته می‌شود موساد زمینه گرفتن قرض از عربستان و صندوق بین‌المللی پول و همچنین سرمایه‌گذاری گسترده امارات متحده عرب در پاکستان را فراهم کرده است. در روابط دوجانبه آی.اس.آی. و موساد تضمین شده بود که موساد زمینه‌های گرفتن قرض از عربستان سعودی و سرمایه‌گذاری‌های امارات متحده عرب را ایجاد خواهد کرد و در قبال این، در تصمیمات سازمان اطلاعاتی پاکستان، خواست‌های تل‌آویو در نظر گرفته خواهد شد.
این گزارش، حتی گمانه‌زنی‌هایی را مطرح می‌کند که پیروزی عمران خان در انتخابات اخیر، یکی از برنامه‌های بزرگ موساد بوده که این امر با همکاری و برنامه‌های طولانی با آی.اس.آی. عملی شده و در حال حاضر نیز آی.اس.آی. مشغول عملی کردن برنامه‌های دیگر اسراییل است؛ از جمله این برنامه‌ها، جوسازی در اسلام‌آباد برای به‌رسمیت شناختن اسراییل می‌باشد.
همچنان، رسانه معروف اسراییلی جروزلم پست در ماه اگست ۲۰۱۸ میلادی با انتشار گزارشی از ریشه‌های یهودی «جمیما گلداسمیت» همسر اول عمران خان یاد کرد و به نقل از «خواجه محمد آصف» وزیر راه‌آهن سابق پاکستان نوشت: «ارتباط خان با لابی یهودی، بر کسی پوشیده نیست.»
گزارشی که دال بر این است موساد از قبل، به‌قدرت رسیدن عمران خان در پاکستان را پیش‌بینی کرده بود.
حال با وجود این همه شواهد انکارناپذیر، پرسشی مطرح می‌شود که کدام یک از این فرضیه‌ها درست است: تلاش پاکستان برای برقراری ارتباط دیپلماتیک با اسراییل، یک توطیۀ آشکار است یا روابط پنهانی این کشور با اسراییل، واقعیتی است پنهان؟
پرسشی که مخاطب می‌تواند پاسخ دهد.
