کلنگ عملی پروژه خط گاز تاپی توسط مقامات ارشد کشورهای ذی‌دخل به زودی در هرات زده خواهد شد. این پروژه، بلند‌پروازانه‌ترین پروژه اقتصادی کشورهای منطقه تا کنون به حساب میرود. این پروژه 22میلیارد دالری امیدواری بسیار را برای ایجاد همگرایی‌های اقتصادی در منطقه و کاهش تنش میان کشورهای هند، پاکستان و افغانستان به‌وجود آورده است.
انتظار می‌شود این پروژه و ملحقات آن (پروژه برق تاپ، خط آهن، فایبر نوری) بتواند جایگاه و نقش اقتصادی جغرافیای افغانستان را درمنطقه برجسته‌تر کند و کشورهای دورونزدیک را ترغیب به رقابت اقتصادی، به‌جای رقابت‌های سیاسی – نظامی بکند.
پروژه تاپی
پروژه انتقال گاز ترکمنستان از طریق افغانستان به کشورهای پاکستان و هند یا خط لوله گاز تاپی از سال ۲۰۰۲ میلادی بین کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند مطرح شد. این خط لوله که 1814کیلومتر طول دارد، از میدان گاز «دولت‌آباد» ترکمنستان آغاز می‌شود و موازی با بزرگ‌راه «هرات»، از افغانستان به «قندهار» خواهد رسید و پس از آن در پاکستان از شهر «کویته» به «مولتان» هند امتداد می‌یابد. قرار است از طریق این لوله 33 میلیون مترمکعبی، سالانه گاز به کشورهای مقصد ترانزیت شود که ارزش آن به بیش از 15میلیارد دالر می‌رسد. نخستین موافقت‌نامه احداث پایپ‌لاین گاز ترکمنستان به تاريخ 11دسمبر سال 2010 در شهر عشق‌آباد، میان مقامات بلند‌رتبه کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند صورت گرفت و موافقت‌نامه اجرایی آن درسال 2015امضا شد و کار عملی آن درسال 2016در خاک ترکمنستان افتتاح گردید. انتظار میرود که در اوایل سال 2020عملن پروسه گازرسانی آغاز شود. افغانستان علاوه بر دریافت مقدار زیاد گاز، سالانه بیش از چهارصد میلیون دالر حق ترانزیت دریافت خواهد کرد.
اهمیت و اهداف پروژه تاپی
کشورهای جنوب آسیا جزو کشورهای در حال رشد اقتصادی هستند که به انرژی زیاد نیاز دارند و از طرف دیگر، باید فراورده‌های خود را به بازارهای مناسب منطقه منتقل کنند. در سوی دیگر، کشورهای آسیایی مرکزی قرار دارند که دارای ذخایر سرشار گاز و برق می‌باشد. همچنین ظرفیت بالا برای بازارهای مصرف دارند. افغانستان در میان این دو، دارای اهمیت فوق‌العاده ترانزیتی‌ست و توان بالقوه برای وصل‌کردن این دو طرف دارد. به‌همین دلیل افغانستان در سال‌های اخیر کوشیده است به عنوان نقطه وصل کشورهای آسیایی مرکزی و جنوب آسیا شناخته شود. طرح پروژه تاپی ثمر یکی از این تلاش‌هاست که احساس می‌شود اکنون در حال به بارنشستن است.
بنابراین، مهمترین هدف پروژه تاپی، انتقال بخشی از انرژی آسیای مرکزی به کشورهای جنوب آسیاست. این پروژه می‌تواند هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اقتصادی دارای پیامدهای مثبت برای کشورهای منطقه باشد. ایجاد همگرایی اقتصادی میان کشورهای منطقه و کمک به رشد و توسعه اقتصادی این کشورها از طریق به گردش درآمدن چرخه صنایع و ایجاد اشتغال، بخشی از دستاوردهای مثبت این پروژه خواهد بود.
بزرگترین دستاورد دیپلوماسی اقتصادی
افغانستان در سال‌های اخیر تلاش‌های وسیع و هوشمندانه را برای به بارنشاندن دیپلوماسی اقتصادی به راه انداخته است؛ برگزاری اجلاس ریکا و برگزاری کنفرانس‌های کشورهای قلب آسیا سال‌های گذشته توسط افغانستان و دقیقن به همین منظور صورت گرفته است. طرح ایجاد راه ابریشم، طرح انتقال خط لوله گاز ترکمنستان به پاکستان و هند از طریق افغانستان، انتقال خط برق تاجکستان و قرغیستان از طریق افغانستان به پاکستان (کاسا1000) و پروژه انتقال برق ترکمنستان از طریق افغانستان به پاکستان (لین برق تاپ 500) نمونه از این دیپلوماسی است. بدون شک، با وجود تلاش‌های کشور ایران برای تامین انرژی گاز پاکستان و هند، انتقال این لوله گاز از طریق افغانستان بزرگترین دستاورد دیپلوماسی اقتصادی افغانستان به منظور تحقق همگرایی اقتصادی در منطقه به‌حساب میرود.
فرصت‌ها و مسوولیت‌های ملی
تاپی اکنون از رویا به یک پروژه واقعی تبدیل شده و به زودی مردم افغانستان از مزایا و فواید آن منتفع خواهند شد. موفقیت و تطبیق این پروژه، علاوه براینکه خود یک فرصت است، می‌تواند فرصت‌های دیگر را برای مردم افغانستان خلق کند.
عبور امن و به موقع این پروژه در افغانستان، به این معناست که افغانستان اکنون آمادگی تبدیل‌شدن به کانون اتصال‌های منطقه را دارد و همچنان که از لحاظ جغرافیایی یک ظرفیت آماده است، از لحاظ امنیت و شعور انسانی نیز آماده است تا نقش جدید خود را در منطقه به‌خوبی ایفا کند. به‌همین دلیل، ملت افغانستان با آزمون جدی و مهم روبه‌روست و باید به‌ملت‌های منطقه و جهان نشان دهند که به عنوان یک ملت منسجم و خردمند، در برابر منافع خود و منافع مشترک‌شان حساس و مسوولیت‌پذیرند.
حفاظت از امنیت پروژه‌های ملی و منطقه‌یی که از افغانستان عبور می‌کند، هوشیاری در برابر چالش‌ها و مشکلاتی که دشمنان افغانستان خلق می‌کنند و استفاده معقول از ثمر برنامه‌های اقتصادی در راستایی خود‌کفایی ملی و… بخشی از مسوولیت‌های ملی مردم ماست که بدون مسوولیت‌پذیری، این فرصت‌ها خود به چالش‌های جدی مبدل می‌شوند.
ضیا دانش/استاد دانشگاه
