حر اعلمی‌زاده
در علم فزیک، انرژی از واژه‌یی یونانی گرفته شده، به معنای فعالیت و عملیاتی یا کارمایه، که خاصیت کمیتی یک جسم است و قابل اندازه‌گیری و انتقال به اشیا دیگر؛ یا قابل تبدیل از یک شکل به شکل دیگر می‌باشد. انرژی کمیتی بنیادی است که برای توصیف وضعیت یک ذره به کار می‌رود. از آن جمله می‌توان از انرژی جنبشی، انرژی پتانسیلی، انرژی گرمایی، انرژی الکترومغناطیسی، انرژی شیمیایی، انرژی برقی و انرژی هستوی نام برد.
- نگاه تاریخی به فرآیند شکل انرژی هستوی در جهان
انرژی هستوی انرژی گرمایی آزادشده از شکافت اتم اورانیم است که از آن برای تولید بخار آب و گرداندن اورانیم در تأسیسات و یا در تولید برق استفاده می‌شود. تنها اورانیم نیست که به انرژی هستوی تبدیل می‌شود؛ ذرات دیگری مانند پولوتونیم (فلزی است که در هوای مرطوب بسیار فعال است، پلوتونیوم پرتوزا سمی و ماده اصلی سلاح‌های هستوی) و یا دیگر رادیواکتیو‌ها نیز به انرژی هستوی تبدیل می‌گردد.
اما این انرژی هستوی از دسته انرژی‌های ناپاک و یا انرژی‌های غیر قابل تجدیدی است که برای سلامتی موجودات زنده بسیار خطرناک است؛ چون این نوع انرژی‌ها حاصل از پسمانده زباله در محیط زیست هستند و طبق یک مقایسه معیاری، انرژی هستوی بهترین گزینه موجود می‌باشد.
در حال حاضر ۴۰۰نیروگاه برق هستوی در دنیا فعال است که بیش از ۱۰۰مورد آن به امریکا تعلق دارد. جالب اینکه شرکت‌های خصوصی این کشور که در چند سال گذشته از نیروگاه‌های هستوی برق تولید می‌کردند، بیش از ۸۰ملیارد دالر سود کرده‌اند. انرژی هستوی می‌تواند به تمام انرژی‌های دیگر تبدیل شود اما دیگر انرژی‌ها نمی‌توانند به انرژی هستوی تبدیل گردند.
در اواخر قرن ۱۹، بعد از آنکه انشتین معادله معروف خود را تکمیل کرد، ویلهلم رونتگین، فزیکدان آلمانی اشعه ایکس، جی جی تامسون فزیکدان بریتانیایی، الکترون و مارتین هنریچ کلاپرس، شیمیدان آلمانی در سال (۱۷۸۹ م) اورانیوم را کشف کردند؛ در سال ۱۸۹۶م هانری بکرل فزیکدان فرانسوی، نخستین کسی بود که متوجه پرتودهی عجیب سنگ معدن اورانیوم شد و ماری کوری، شیمیدان معروف به رادیواکتویته بودن رادیوم پی برد.
پس از آن در سال ۱۹۰۹ م ارنست رادرفورد، فزیکدان اهل زلاند نو هسته اتم را کشف کرد، داستان کشف و گسترش انرژی هستوی از سال ۱۹۳۲م شروع شد. انرژی ناشی از شکافت هستوی به صورت بمب‌های هستوی به جهان معرفی شد. این تصویر خشن هنوز بر طرز فکر ما در مورد توان هستوی تاثیر دارد. به این موضوع، فاجعه هولناک چرنوییل شوروی در سال ۱۹۸۶م را اضافه کنید، در می‌یابید که بسیاری از مردم توان هستوی را نوعی فناوری شیطانی در نظر می‌گیرند. با وجود این حدود ۲۰درصد انرژی برق ایالات متحده امریکا را راکتور (کوره تولید انرژی)های شکافت هستوی تولید می‌کند.
- کاربرد‌های دانش انرژی هستوی صلح‌آمیز
در این گزاره می‌خواهیم کاربرد‌های انرژی هستوی را در زمینه‌های مختلف از جمله طبابت و امور صحی، دام‌پزشکی و صنایع غذایی و زراعتی بیان نماییم.
دانش هستوی با دانش طبابت پیوستی ناگسستنی دارد. به‌گونه‌یی که علم طبابت بدون دانش هستوی تعریف نشده است. به‌طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تهیه و تولید کیت‌های رادیو جهت مراکز طبابت هستوی
- تهیه و تولید دارو و جهت بیماری تیرویید و درمان آن‌ها
- تهیه و تولید کیت‌های هرمونی
- تشخیص و درمان سرطان پروستات
- تشخیص سرطان‌های کولون، روده‌های کوچک و برخی سرطان‌های سینه
- تشخیص تومور‌های سرطانی و بررسی‌های مغزی، سینه وناراحتی‌های وریدی
- موارد دیگری چون تشخیص کم‌خونی، کنترول رادیویی دارو‌های خوراکی، تزریقی و ….
تشخیص و درمان بیماری دامی، تولید مثل دام، تغذیه دام، اصلاح نژاد، صحت و ایمن‌سازی محصولات دامی و خوراکی دام، جلوگیری از جوانه زدن محصولات غذایی، کنترول و از بین بردن حشرات، به تاخیر انداختن زمان رسیدن محصولات، افزایش زمان نگهداری محصولات زراعتی، کاهش میزان آلودگی میکروبی، از بین بردن ویروس‌های گیاهی و غذایی، طرح باردهی و جهش گیاهانی چون گندم ، برنج و پنبه.
- فرایند شکل‌گیری انرژی هستوی در افغانستان
با توجه به سیر تاریخی انرژی هستوی، نگاهی به انرژی هستوی افغانستان می‌نماییم.
افغانستان از جمله ۲۳ کشور نخستی بود که با تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۱۹۵۷م (که مصادف با ۱۳۵۳ هجری شمسی است) عضو آن شد.
در حال حاضر این سازمان ۱۵۱عضو دارد. از جمله اهداف مهم این سازمان رشد و توسعه تخنیکی صلح‌آمیز هستوی و عدم استفاده از آن در عرصه‌های نظامی و همچنین اتخاذ تدابیر لازم جهت ارتقای تحقیقاتی توسعه و تطبیق عملی انرژی اتمی برای مقاصد صلح آمیز می‌باشد.
همچنین در ماده سوم قانون انرژی هستوی افغانستان که در اواخر سال ۱۳۹۵ به تصویب پارلمان افغانستان رسید، چنین آمده: «این قانون در مورد تولید، تصرف، واردات، صادرات، حمل و نقل، کنترول، مراقبت، اداره و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هستوی یا هرنوع فعالیت مرتبط به آن‌ها که توسط اداره انرژی هستوی مشخص می‌گردد، قابل تطبیق می‌باشد.»
برای اولین بار محمدظاهر شاه شعبه‌یی در دانشگاه کابل تحت نام انرژی اتمی افغانستان تاسیس نمود که سرپرستی آن را مرحوم پوهاند داکتر عبدالغفار کاکر، رییس دانشکده علوم طبیعی دانشگاه ساینس کابل بر عهده داشت. تا تاسیس اداره مستقل انرژی اتمی افغانستان، روسای دانشکده ساینس سرپرستی آن را به عهده داشتند.
در زمان حکومت محمدداوود خان برای نخستین بار در دانشگاه کابل لابراتوار تطبیقات هستوی و همچنین در شفاخانه کابل، تعمیری برای مرکز تداوی مرض سرطان توسط اشعات هستوی ساخته شد. بعد از تهاجم روس‌ها در سال ۱۳۵۸هجری شمسی، افغانستان در عرصه انرژی هستوی فعالیت چندانی نداشت و ارتباط افغانستان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تقریبا قطع شد.
در دوران جنگ‌های خانمان‌سوز داخلی اکثر وسایل لابراتوار این سازمان به تاراج برده شد و در دوران حکومت طالبان، ارتباط انرژی اتمی افغانستان با آژانس اتمی بین‌المللی به کلی قطع گردید. در دوران پساطالبان، هیاتی از طرف آژانس بین‌المللی به سرپرستی داکتر سلیما به کابل سفر کرد و در نتیجه کمیته‌یی برای از سرگیری فعالیت‌های انرژی اتمی در اداره ملی محیط زیست تشکیل گردید. بنابر پیشنهاد این کمیته، انرژی هستوی افغانستان در چوکات اداره محیط زیست ایجاد شد.
درسال ۲۰۰۱م پس از حادثه یازدهم سپتامبر که برج‌های دوگانه امریکا توسط طالبان منهدم شد، یک‌بار دیگر افغانستان مورد توجه ایالات متحده امریکا و جهان قرار گرفت و زمینه‌یی برای نوسازی و استفاده از تکنالوژی‌های روز فراهم شد.
بنا بر مصوبه شورای وزیران در سال ۱۳۸۷ه.ش به فرمان حامد کرزی، رییس‌جمهور وقت افغانستان، در ماه حمل سال ۱۳۸۹ کمیسیون انرژی اتمی به‌حیث یک سازمان غیر انتفاعی مستقل ایجاد گردید.
همچنین در زمان ریاست‌جمهوری داکتر محمداشرف غنی در همه ادارات افغانستان تغییراتی رونما شد و راه‌های تجاری و بندرها به روی افغانستان باز گردید. افغانستان به اروپا وصل گردید و کمیسیون عالی انرژی هستوی افغانستان نیز به همان میزان، جوان‌سازی و قادر به جذب نیروی انسانی متخصص و کادر شدند.
با وفات داکتر محمد صافی که در اواخر سال ۱۳۹۳ اتفاق افتاد، محترم انجینر فضل‌الرحمن خالد، سکرتر جنرال، بورد اجراییوی و تخصصی مقرر شد و با وفات عبدالحی نظیفی، داکتر طاهر شاران در ماه اسد سال ۱۳۹۷ به عنوان رییس عمومی بورد اجراییوی و تخصصی اداره انرژی هستوی منصوب شدند.
در سال ۱۳۹۵ بورد اجراییوی تخصصی انرژی هستوی به اداره انرژی هستوی افغانستان تغییر نام یافت و در حال حاضر به نام کمیسیون عالی انرژی هستوی یاد می‌شود که داکتر طاهر شاران به‌حیث رییس عمومی کمیسیون عالی انرژی هستوی افغانستان فعالیت می‌کند.
با این همه، اقدامات جدی که برای کمیسیون عالی انرژی هستوی باید انجام می‌شد، صورت نگرفته است.
امیدواریم حکومت پس از سپری نمودن دو انتخابات مهم و سرنوشت‌ساز«انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری»، اهمیت و توجه ویژه مبذول داشته و باعث پیشرفت و تطبیقات انرژی اتمی در بخش‌های نیروگاه برق، طبابت و بومی‌سازی انرژی هستوی در کشور گردد.
