راه مدنیت: تعلیمات تخنیکی و مسلکی یکی از مهم‌ترین بخش‌های تعلیم و تربیت در کشورهای جهان است که به واسطۀ آن نظام تحصیلی کشورها نیروی کاری متخصص را برای بازار کار تربیت می‌کنند.
کشورهای درحال توسعه مثل افغانستان به شدت نیازمند نسلی حرفه‌یی است که در آبادانی آن سهم بگیرند.
در این گزارش، در بارۀ وضعیت و تحولات جدید تعلیمات تخنیکی و مسلکی در کشور با «حمید اکبر» معاون امور علمی اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی گفتگو شده است.
حمید اکبر، معاون امور علمی اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی می‌گوید: به تعداد 301لیسه و انستیتوت تعلیمات تخنیکی و مسلکی در کشور فعالیت می‌کنند.
آقای اکبر می‌افزاید: «مکاتب و انستیتوت‌های اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی به تعداد 60هزار و 478دانش‌آموز را در 92 رشته تخنیکی و مسلکی آموزش می‌دهند.»
با وجود مشکلات و نبود تجهیزات، 18درصد دانش‌آموزان مکاتب و انستیتوت‌ها را دختران تشکیل می‌دهند که تعدادشان به 20هزار تن می‌رسد. بیشتر آن‌ها تحت تعلیمات مسلکی مثل اداره تجارت، حساب‌داری، بانک‌داری، کمپیوترساینس و رشته‌های مشابه قرار می‌گیرند .
به گفته معاون علمی این اداره، نظر به استراتیژی جدید 5ساله، به چهار بخش توجه زیادی صورت خواهد گرفت؛ از جمله وسیع کردن تعلیمات، برقراری توازن بین تعداد دانش‌آموزان رشته‌های عمومی و مسلکی، بلند بردن کیفیت و کمیت نصاب و دانش‌آموزان. همچنین آماده‌سازی تجهیزات لازم و معیاری برای دانش‌آموزان از بخش‌های مهم این پلان پنج ساله است.
یکی دیگر از برنامه‌های این اداره، ارتقای ظرفیت استادان است. نظر به استراتیژی پنج‌ساله، این اداره در تلاش است تا 80درصد استادان انستیتوت‌های تخنیکی و مسلکی را در رشته اختصاصی‌شان به پروگرام‌های ارتقای ظرفیت معرفی کند و در یک سال آینده تعداد 1000 نفر از استادان تحت آموزش‌های ارتقای ظرفیت قرار خواهند گرفت. گفتنی‌ست در حال حاضر این رقم 20 درصد ارزیابی شده است.
درحال حاضر 20 نفر از استادان انستیتوت‌های تخنیکی و مسلکی در برنامه ماستری و 25نفر دیگر مشغول کسب آموزش‌های یک‌ساله در کشور هندوستان هستند.
معاونت علمی اداره تخنیکی و مسلکی درصدد اصلاح نصاب درسی است که در این اصلاحات مضمون‌هایی مدغم خواهند شد، مضمون‌هایی که کارآیی ندارند؛ حذف و بعضی از مضمون‌ها که نیازمندی بیشتر به آن حس می‌شود نیز ارتقا خواهند کرد.
این اداره در 22 ولایت، شامل 133 ولسوالی کشور، بازار کار را بررسی و تحلیل کرده و براساس آن اصلاح نصاب تعلیمی صورت خواهد گرفت. تا حال تعداد هشت رشته، مورد بازنگری قرار گرفته است.
از آن‌جا که سالانه 400 تا 500هزار نفر به بازار کار وارد می‌شوند، متوسط این رقم روزانه به 1100 تا 1400 نفر می‌رسد. اما بازار کار فعلا وضع خوبی ندارد و تحت فشار است. در نتیجه حدود دوملیون بیکار در جامعه حضور دارند.
آقای اکبر اضافه می‌کند که کمتر از 40درصد فارغ تحصیلان انستیتوت‌های تخنیکی و مسلکی، جذب بازار کار می‌شوند و بقیه بیکار و یا شغل آزاد پیشه می‌کنند.
یکی از دلایل بیکاری فارغ تحصیلان انستیتوت‌های تخنیکی و مسلکی، تحصیلات کم و نبود فرصت برای تحصیلات بیشتر است.
معاون امور علمی این اداره می‌گوید: برنامه و طرح ساخت و ساز دانشگاه‌های تخنیکی و مسلکی با همکاری وزارت تحصیلات عالی برای پیشبرد تحصیلات دانش‌آموزان روی دست گرفته شده است و این اداره با ارگان‌های ذی‌ربط درحال گفتگو است.
آقای اکبر در پاسخ به چرایی مستقل شدن این اداره می‌گوید: تعلیمات تخنیکی و مسلکی با اهمیتی که دارد باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد، این درحالی است که وظایف اساسی و استقامت‌های کاری هر اداره باید مشخص می‌شد. مدیریت پالیسی‌سازی، تطبیق پالیسی، مدیریت بودجه و عرضه خدمات از یک وزارت کار دشواری است. کار وزارت معارف ارایه تعلیمات عمومی است که با تعلیمات تخنیکی متفاوت‌تر است.
به گفته آقای اکبر، وظیفه اداره تعلیمات تخنیکی ومسلکی، تربیت یک نیروی کارفهم و متخصص است که در آینده در پروژه‌های بزرگ رشد اقتصادی، اشتغال‌زایی و کاهش فقر نقش موثری بازی خواهند کرد.
این پروژه‌ها در بخش اتصال منطقه‌یی، خط آهن، انرژی، معادن و زراعت که بر اساس استراتیژی ملی رشد اقتصادی تنظیم شده، نیازمند نیروی بشری و کارگران ماهر است که اداره تعلیمات تخنیکی ومسلکی در کوشش تربیت متخصصان این فنون است.
در حال حاضر که کار بالای پروژه خط آهن جریان دارد، همه کارگران تخنیکی آن خارجی‌ها از جمله اوزبیکستانی‌ها هستند. در آینده قرار است به مساحت 500 کیلومتر خط آهن در کشور تعمیر شود. در بخش زراعت برای تبدیل شدن از یک کشور مصرفی و وارداتی به یک کشور تولیدی و صادراتی و همچنین در بخش معادن برای استخراج، ما نیازمند نیروی متخصص تخنیکی در بخش‌های خط آهن، زراعت، معادن و رشته‌های دیگر هستیم.
برنامه استاد-شاگرد یکی از برنامه‌های اداره مسلکی و تخنیکی است که با همکاری وزارت معارف و «ادارهGIZ » اداره انکشافی کشور آلمان عملی می‌شود. اگرچه گفته می‌شود این برنامه در دور اول با چالش‌هایی مواجه شده و چندان موفق نبوده است؛ اما اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی از موفقیت دوره‌های بعدی این برنامه اطمینان می‌دهد. در حال حاضر تعداد 4500 نفر دانش‌آموز در 25 مرکز در 13 ولایت کشور تحت پوشش این برنامه قرار دارند.
تعلیمات تخنیکی و مسلکی تاریخچه‌یی نزدیک به یک قرن در کشور دارد. تدریس تعلیمات تخنیکی و مسلکی در افغانستان از حدود 93 سال پیش، در سال 1302ه.ش در زمان امان‌الله خان شروع شد و در حکومت‌های مختلف نام و تشکیلات آن تغییر کرد.
شروع تعلیمات تخنیکی و مسلکی در افغانستان در سال 1302 ه.ش در میخانیکی کابل و تحت ریاست تدریسات ثانوی وزارت معارف بود.
در سال1361 با ایجاد مکاتب تخنیکی و حرفوی، ریاست جدیدی در تشکیلات وزارت تحصیلات عالی و مسلکی به‌نام «تعلیمات تخنیکی و حرفوی» به وجود آمد. این ریاست بعد از 1367 به وزارت تعلیمات تخنیکی، مسلکی و حرفوی در تشکیل حکومت آن زمان تبدیل شد.
سید طاها فضل
