بر اساس ارقام وزارت زراعت و مالداری، در سال ۱۳۹۷، افغانستان ۲۱۰۳ تُن عسل تولید کرده است که با توجه به گفته‌های مسوولان این وزارت، نسبت به سال ۱۳۹۶ این رقم ۲۴ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
در سال ۱۳۹۷ سراسر کشور دارای ۲۱۳۸۳۷ صندوق زنبور بود؛ اما از آن‌جایی که افغانستان دارای ظرفیت یک میلیون صندوق زنبور عسل است این میزان حدود ۴۵۰۰ صندوق بیشتر شده است و به حدود ۲۱۸۵۰۰ صندوق رسیده است.
هر سال وزارت زراعت با توزیع و افزایش صندوق‌های زنبور عسل، تسهیلاتی را برای زنبورداران ایجاد می‌کند که احتمال دارد در سال ۱۳۹۸ سطح تولیدات عسل افزایش یافته باشد. بر اساس سخنان مسوولان این وزارت، در سال جاری ۳۰ درصد تولیدات عسل در ولایت تخار افزایش یافته است؛ اما آمار سراسری هنوز به دست نیامده است.
بخش بزرگی از تولید عسل افغانستان به پاکستان، هند و کشورهای عربی صادر می‌شود. عسل افغانستان به علت طبیعی بودن آن علاقه‌مندان زیادی در بازارهای اروپایی دارد؛ اما نبود ظرفیت بسته‌بندی معیاری و وجود نارسایی‌ها در صدور تصدیق‌نامه سنجش کیفیت باعث شده است تا تولیدکنندگان نتوانند این فرآورده را به بازارهای اروپایی صادر کنند.
زنبورداری یکی از پردرآمدترین شغل‌هایی است که مردم روستاها و حتی شهرها برای افزایش درآمد و سود زیاد به آن روی آورده‌اند. در حال حاضر که تأمین اشتغال در بخش روستایی از طریق بخش کشاورزی به علت کمبود عوامل تولید آب‌وخاک و سرمایه با مشکل روبرو است و درواقع این کمبود عامل مهاجرت‌های بی‌رویه روستایی‌ها و کاهش شدید درآمد آنان شده است. توجه به‌توان روستایی، همچون زنبورداری برای کارایی محیط روستاها بسیار مؤثر است؛ زیرا توسعه روستایی صرفاً توسعه کشاورزی نیست بلکه توسعه کشاورزی شاخصه‌یی از توسعه روستایی است.
از آنجا که جامعه افغانستان از بیکاری رنج میبرد و ۷۵درصد جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کند، صنعت زنبورداری یکی از شاخه‌های درآمدزا است که می‌تواند باعث ایجاد اشتغال شود و افزون بر آن سطح تولید ناخالص ملی را افزایش دهد. با توجه به فضا و محیط سبز ولایت‌های افغانستان، بستر مساعدی برای پرورش زنبور عسل در کشور وجود دارد؛ از سوی دیگر، عسل از خوردنی‌های بسیار لذید و دوست‌داشتنی است که حتی بیشتر به‌صورت هدیه و تحفه از آن استفاده می‌شود.
قرآن کریم گفته است که: «خوردن عسل برای مردم شفاست.» بررسی‌های طبی نشان می‌دهد که عسل برای درمان، تقویت یا پیش‌گیری از امراض پوستی، تقویت رشد کودکان، سرطان، تنفس، کبد، صفرا، چشم و گوش، بینی و … مؤثر است. تأثیر عسل طبیعی در بهبود زخم‌های دیابتی، زخم سالک و کاربرد موضعی عسل بر زخم باز پوست موجب تسریع روند التیام زخم می‌شود.
مصرف خوراکی شربت عسل خرما می‌تواند موجب افزایش میزان پیشرفت طبیعی زایمان و انقباضات مؤثر رحم شود و در نتیجه نیاز به عمل سزارین را کاهش دهد. نظر به بررسی‌ها می‌توان نتیجه گرفت که تاکید قرآن بر استفاده از عسل در رژیم غذایی و اشاره به خاصیت شفادهندگی آن برای مردمان بی‌سبب نبوده است و امروزه نیز علم طبابت تأییدکننده خاصیت درمانی عسل برای بسیاری از بیماری‌ها است.
با توجه به اهمیت و خاصیت خوب درمانی و شفادهندگی عسل، این محصول صادراتی گران‌قیمت باید با حمایت بخش خصوصی و دولت روبرو شود؛ اما متاسفانه فارم‌داران زنبور عسل، از ناحیه واردات عسل خارجی شاکی هستند و می‌گویند: «عسل افغانستان کیفیت بالایی دارد و قیمتش هم بیشتر است، ولی عسل‌های خارجی کیفیت پایین دارد و ارزان‌تر است، خانواده‌های افغان به علت اقتصاد پایین خود به علت ارزان‌تر بودن عسل خارجی سراغ آن می‌روند.»
افزون بر این معضل، نبود ظرفیت برای بسته‌بندی معیاری تولیدات عسل در کشور، چالش دیگر زنبورداران است به همین علت زنبورداران ناگزیرند عسل تولیدشده در افغانستان را به کشورهای خارجی برای بسته‌بندی صادر کنند و از آنجا، این عسل را به نام کشورهای دیگر وارد بازارهای اروپایی کنند.
افغانستان در نظر دارد برای ورود به بازارهای جهانی شیوه بسته‌بندی عسل را معیاری‌تر کند و در این راستا تلاش کند؛ کاری که کمک خواهد کرد افغانستان بتواند در آینده عسل طبیعی خود را به کشورهای اروپایی صادر کند. در حال حاضر یک کیلوگرام عسل خوب افغانستان بین ۸۰۰ و ۱۰۰۰ افغانی در بازارهای داخلی به فروش می‌رسد. اگر سرمایه‌گذاری لازم در بخش تولید، پروسس و بازاریایی آن صورت گیرد، به احتمال زیاد می‌توان گفت که این محصول نقش بسیار بارز و برجسته‌یی در تولید ناخالص ملی (GDP) خواهد داشت.
زنبورداری به‌عنوان صنعتی کاربر می‌تواند باعث افزایش فرصت‌های شغلی و همچنین با رونق‌گیری فراگیرانه موجب کاهش مهاجرت‌ها از روستاها به شهرها شود؛ زیرا بیکاری و ازدحام جمعیت در کلان‌شهرها، در حال تبدیل شدن به معضلی ملی و وحشتناک است؛ بنابراین برای پیش‌گیری از بحران فاجعه‌بار فقر و بیکاری در سال‌های آتی، باید از صنایع کوچک و متوسط حمایت شود تا با یاری وزارت زراعت و مالداری بتوان به افزایش تولید و صادرات این محصول سودمند دست یافت.
سعادت‌شاه موسوی؛ کارشناس ارشد اقتصاد توسعه
