دوتار و مینیاتور قربانی اهمال مسوولان کشور
معین فرهنگی وزارت اطلاعات و فرهنگ: ما تازه‌کاریم
پس از خبر ثبت جهانی مینیاتور یا نگارگری به‌نام کشورهای ایران، ترکیه، اوزبیکستان و آذربایجان به‌عنوان میراث فرهنگی معنوی (ناملموس)، فرهنگیان و جامعه مدنی اعتراض کردند و وزارت اطلاعات و فرهنگ در جهت رفع تکلیفی ابتر و از باب اینکه کاری کرده باشد، گفت شکایت کردیم.
یک‌سال پیش، دوتار هم به‌عنوان میراث معنوی ثبت شد. آن وقت هم اعتراض‌هایی شد و آقایان گفتند، شکایت کردیم. ایران خبر از بررسی درخواست ثبت شب یلدا، جشن مهرگان و خوش‌نویسی هم خبر داده که نگرانی‌های بسیاری را میان فرهنگیان کشور ایجاد کرده است.
میراث فرهنگی معنوی (ناملموس)
میراث فرهنگی ناملموس به‌تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند. سنت‌ها و ابرازهای شفاهی مانند زبان و ترانه یا هنرهای نمایشی و موسیقی، اقدامات اجتماعی، آیین‌ها و جشنواره‌ها و مهارت در هنرهای دستی سنتی.
در این بخش تنها نوروز در افغانستان ثبت جهانی شده که در اشتراک با کشورهای ایران، هند، پاکستان، اوزبیکستان، قرقیزستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان، عراق و ترکمنستان است، البته نوروز در ابتدا به نام هفت کشور، در سال ۱۳۸۸ ثبت شده بود، اما پنج‌سال بعد با درخواست پیوستن پنج کشور عراق، ترکمنستان، تاجیکستان، افغانستان و قرقیزستان، ثبت جهانی نوروز بار دیگر تنظیم و تدوین گردید و به سازمان یونسکو فرستاده شد.
کمیسیون ملی یونسکو؛ فرمالیته بدون فعالیت محسوس فرهنگی
افغانستان در ۱۹۴۸ عضو یونسکو شده و همان سال موظف گردیده تا بنابر قانون اساسی یونسکو، کمیسیون ملی یونسکو را تشکیل دهد که وظیفۀ آن گسترش دامنۀ نفوذ و ارتقای آموزشی در شناخت بهتر اهداف یونسکو با مشارکت جوامع فکری و علمی کشور عنوان شده است.
کمیسیون ملی یونسکوی افغانستان را جستجو کردم، یک سایت به زبان انگلیسی و یک صفحه منسوب به آن را پیدا نمودم که آخرین به‌روزرسانی‌اش برای هفته‌ها پیش است. شماره تماسی که برای ارتباط در صفحه فیس‌بوک گذاشته‌اند از برقراری اتصال معذور است.
گوگل فایلی را بالا آورده که عنوانش معرفی کمیسیون ملی یونسکو- آیسیسکو افغانستان است. فایل در فرمت پی‌دی‌اف در زمان حکومت وحدت ملی و با آرم و نشان وزارت معارف تنظیم شده است.
در جایی از متن آن آمده «کشور عزیز ما افغانستان حین کسب عضویت سازمان یونسکو به تاریخ ۴ می ۱۹۴۸ میلادی مطابق ۱۴ثور۱۳۲۷ هجری شمسی این کمیسیون را ایجاد نموده است. از سویی هم عضویت سازمان آیسیسکو را در سال۲۰۰۳ به‌دست آورد، از اینکه کمیسیون ملی یونسکو و آیسیسکوی افغانستان تشکیل مشخص برای انجام امورات نداشته تا در تطبیق برنامه‌های آیسیسکو وارد عمل گردد، بناً کارهای این دو سازمان (یونسکو و آیسیسکو) با یک تشکیل و نظر به حیطه کاری آن در وزارت معارف پیشنهاد و به پیش برده می‌شود.»
در تشریح وظایف این کمیسیون در فایل مذکور گفته شده که نقش ارتباطات (ارتباط میان دولت، نهادهای دولتی و غیر دولتی با یونسکو، دفاترمنطقه‌‌یی یونسکو و آیسیسکو و همچنین با کمیسیون‌های ملی سایر کشورها)، مشورتی (ارایۀ خدمات مشاوره‌یی در زمینه‌های کاری یونسکو به دولت، نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط در خصوص نحوۀ مشارکت در فعالیت‌ها و برنامه‌های یونسکو)، اطلاع‌رسانی (معرفی اهداف، راهبردها، برنامه‌ها و انتشارات یونسکو در سطح ملی از طریق رسانه‌های ملی و محلی و انتشار کتب و اسناد یونسکو به زبان دری و پشتو)، هماهنگ‌کننده (ایجاد هماهنگی‌های لازم برای اجرا و تطبیق برنامه‌های یونسکو در کشور) و طراحی (اجرا و ارزیابی برنامه‌های یونسکو و نیز مشارکت در پژوهش‌های مربوط با موضوعات کاری یونسکو و آیسیسکو در کشور) را دارد.
نتیجه اینکه وزارت معارف باید در جریان باشد. از نجیبه آرین؛ سخنگوی وزارت معارف راه تماسی از این کمیسیون طلب می‌کنم. می‌گوید مطمین نیست که چنین چیزی در تشکیلات وزرات معارف وجود داشته باشد، اما می‌پرسد و خبرش را می‌دهد. کمی بعد شماره تماس محمدشاکر حبیب‌یار؛ سکرترجنرال این کمیسیون را می‌فرستد. حداقل موجبات کشف تازه‌یی را در وزارت معارف فراهم کردیم.
پاسخ کمیسیون ملی یونسکو- افغانستان؛ ایران گفته بود
حبیب‌یار می‌گوید که ما زمانی می‌توانیم نقش رابط را ایفا کنیم و پی‌گیر خواست دولت و مردم باشیم که عملا خواستی وجود داشته باشد. او می‌گوید وزارت اطلاعات و فرهنگ خواست یا شکایتی را به ما نرسانده که ما به یونسکو برسانیم با این حال برای اینکه تردیدی باقی نماند، شماره تماس مسوول فرهنگی کمیسیون را به من می‌دهد.
فاضل‌احمد نوابی، مسوول فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو تا فعلا مطلع‌ترین فردی است که در آخر روز توانستم همراهش صحبت کنم. می‌گوید ما در حال خانه‌پری فورم و طی مراحل ثبت مینیاتور بودیم، اما متوجه شدیم که ثبت شده و ایران هم اطلاع داد که نام افغانستان اضافه خواهد شد. قضیۀ دوتار را می‌پرسم، نوابی می‌گوید ایران سال گذشته و در زمانی که خانم حسینه صافی؛ وزیر وزرات اطلاعات و فرهنگ بود به ما نامه داد که دوتار را به‌طور مشترک ثبت کنیم. ما این نامه را به اطلاع وزرات اطلاعات و فرهنگ رساندیم، گفتند ما مگر خودمان چه کم داریم، تنهایی ثبتش می‌کنیم. (نقل به مضمون)
یکی از فرهنگیان هرات که از معترضان به وزرات اطلاعات و فرهنگ بابت اهمال در ثبت مینیاتور هست به روزنامه راه مدنیت گفته که محمدحسن طالبیان، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران در مصاحبه‌یی گفته بود که ما از کشورهای همسایه بارها تقاضای ثبت مشترک، میراث فرهنگی مشترک‌مان را داشته‌ایم.
حسینه صافی ما را به آقای باوری، معین فرهنگی وزرات فرهنگ و اطلاعات حواله می‌کند که در آن زمان هم همین سمت را داشته است.
باوری می‌گوید: در رابطه با مینیاتور ما اعتراض خود را به یونسکو ارسال کرده‌ایم و آن‌ها گفتند به‌علت مشکلات ناشی از کرونا فعلا قادر به برگزاری جلسات نیستند، اما خواستند که خواست و اسناد خود را به‌صورت مفصل مستند کرده و تا ماه مارچ۲۰۲۱ از طریق وزرات خارجه به یونسکو بفرستیم.
او ادعای کمیسیون ملی یونسکو در مورد درخواست همکاری ایران برای ثبت مشترک دوتار را تایید می‌کند و می‌گوید ما به آن‌ها گفتیم که این مربوط ما می‌شود و ما می‌خواهیم ثبت کنیم و فعلا در حال تکمیل اسناد و مدارک برای دوتار هم هستیم و اعتراض خود در این مورد را هم پی‌گیری می‌کنیم.
باوری می‌گوید مقایسه ما با ایران درست نیست؛ چون آن‌ها سال‌هاست که در رابطه با میراث فرهنگی کار می‌کنند، اما ما در مدت سه‌سال است که اهداف خود را اولویت‌بندی کرده‌ایم. لازم است که در ابتدا این میراث فرهنگی در کشور ثبت شود. ما حدود ۷۰۰عنوان را لیست کرده‌ایم که در حال مستندسازی است و ۷مورد مستند شده هم به یونسکو ارسال شده است.
معصومه امیری
