همگام دیروز و امروز حقوق بشر در افغانستان

زهرا یزدان‌شناس؛ کارشناسی ارشد حقوق بشر

سال‌ها جنگ و ناآرامی باعث شده تا بسیاری از فرزندان افغانستان در دیاران دور و در آب و خاکی دیگر قد بکشند و بالنده شوند اما بسیاری از این افراد با وجود سال‌ها دوری، نه‌تنها هیچ‌گاه از روزهای سخت کشور خود غافل نبوده‌اند که در زمینه رشته و پیشه خود، هر زمان که امکان فعالیت و همکاری برای کاهش آلام دردمندان در کشورشان داشته‌اند مسوولانه و مشتاقانه، به‌رغم وجود ناملایمات و سختی‌ها، قدم به عرصه خدمت گذاشته‌اند.

خانم زهره راسخ، از جمله همین فرزندان دردآشنای وطن است که در کابل زاده شده و در امریکا رشد کرده و با درجه مستری در رشته صحت عامه از دانشگاه جرج واشنگتن فارغ‌التحصیل شده است. او از ابتدای فعالیت‌های حرفه‌‌یی خود در جهت خدمت به همه محرومان، تمرکز ویژه‌‌یی بر شرایط مردم افغانستان و خصوصا زنان افغان داشته است. کارنامه کاری او بهترین سند بر این مدعاست.

زمانی که در سال ۱۹۹۸، طرح خود در زمینه صحت و سلامت زنان تحت سلطه طالبان و صحت روانی مردم افغانستان از تاثیرات جنگ را به موسسات مختلف فعال در زمینه حقوق بشر برای انجام یک تحقیق میدانی آکادمیک و علمی ارائه کرد، تمامی این موسسات طرح او را رد کردند و مایل به همکاری برای چنین موضوعاتی در کشوری که طالبان زمام امور را در دست دارد نبودند. حتی او را هم از این کار برحذر می‌داشتند و رفتن یک زن به افغانستان برای انجام تحقیق در  چنین موضوعاتی را دیوانگی و دارای خطر جانی می‌دانستند. اما همه این عدم پذیرش‌ها، ترس‌ها و هراس‌ها، او را در تصمیم خود مصمم‌تر کرد به هر قیمتی که شده، برای شنیده شدن صدای مردمش و خصوصا زنان تحت ستم طالبان که همه هویت خود را به عنوان یک انسان، از دست داده بودند کاری بکند.

سرانجام نهاد معتبر علمی داکتران حقوق بشر (physicians for human rights) طرح او را پذیرفت و خانم راسخ در قدم نخست کمک به مردم و خصوصا زنان افغانستان، کار خود را با سفر به پاکستان و افغانستان، برای بررسی وضعیت صحت و حقوق بشر و زندگی مهاجرین شروع کرد.

با وجود آنکه فضا برای فعالیت یک زن، خصوصا در این زمینه مساعد نبود اما او همانند اسمش، قصدی راسخ برای کمک و تغییر داشت. در مدت چند ماهی که در کابل بود با خانواده‌ها، زنان و دختران و خصوصا زنان بیوه صحبت کرد و شرایط زندگی و روحیات آن‌ها را از نزدیک رصد کرد.

پس از برگشت از این سفر خطرناک اما ارزشمند، نتایج این پژوهش که حاصل تجربه‌ها و مشاهدات عینی او بود، توسط یکی از مجله‌های معتبر علمی امریکا به نام “JAMA”  منتشر گردید.

این گزارش، مصاحبه‌ها و سخنرانی‌هایی که به دنبال آن انجام شد باعث گشودن یک منظر و پنجره جدید خصوصا در طیف سیاسی و حقوقی جامعه به شرایط افغانستان و خصوصا زنان اسیر در چنگال طالبان شد. در آن سال در برنامه‌‌یی که به مناسبت تجلیل از پنجاهمین سالگرد اعلامیه جهانی حقوق بشر در کاخ سپید برقرار بود، بانوی اول امریکا، رسما از فعالیت‌های او  قدردانی کرد.

جایگاهی که نتیجه این تحقیقات برای او ایجاد کرد باعث ایجاد اعتمادی شد که بعدها در پروژه‌هایی که برای کمک به صحت و سلامت و بالا بردن وضعیت حقوق بشر در افغانستان مجری آن بود به او و در واقع به مردم افغانستان کمک و یاری رسانند.

در سال ۲۰۰۱، تیم تحقیقاتی داکتران را برای کمک و دریافت معلومات به قسمت شمال و مناطق مرکزی افغانستان فرستاد و خود برای بازدید از وضعیت مهاجرین افغان در ایران و آگاهی از دشواری‌های زندگی پناهجویانی که برای رهایی از ستم طالبان به کشور همسایه رفته بودند به ایران سفر کرد.

در سال بعد با حضور و ارائه نقش فعال در طرح برنامه‌ها و بازدید از شفاخانه‌های کشور و بازسازی آن‌ها و ارائه گزارشی در این زمینه به کمیته حقوق بشر کانگرس امریکا، موفق به سازماندهی و هماهنگی برای فرستادن وسایل و تجهیزات طبی برای شفاخانه‌های افغانستان شد و این جزء اولین قدم‌هایی بود که در موسسه غیر انتفاعی خود با نام “گروه نظارت جهانی” (Global Watch Group) برای خدمت به همه افراد بشر به ویژه هموطنان افغان خود انجام داد. این موسسه در ۲۰سال گذشته موفق شده‌ است پروژه‌های بسیاری را برای ترویج فرهنگ احترام به کرامت انسانی و کاهش از آلام بشر انجام دهد.

در سال۲۰۰۳، از طرف دولت وقت، برای ایجاد یک نهاد  اختصاصی مربوط به حقوق بشر در وزارت خارجه، دعوت به همکاری شد. آن طور که وی عنوان می‌کند این مسوولیت را با شرط اینکه این نهاد، قسمتی ویژه در زمینه حقوق زنان داشته باشد پذیرفتند. در هشت سالی که وی مسوولیت ایجاد و رسیدگی به این نهاد تحت عنوان “مدیر کل حقوق بشر و امور بین المللی زنان در وزارت امور خارجه” را به عهده داشت تمام تلاش خود را صرف ارتقای سطح حقوق بشر در افغانستان و سطح افغانستان در مجامع و نهادهای بین‌المللی حقوق بشری کرد.

در جامعه بین‌المللی، دولت‌ها با رضایت خود به عضویت کنوانسیون‌ها و اسناد بین‌المللی درمی‌آیند. این عضویت یا عدم عضویت، در نگاه و روابط دیگر کشورها با یک کشور تاثیرگذار است. اما از عضویت مهمتر این است که کشورها با ارسال گزارش‌های مستدل و منظم خود برای نهادهای پشتیبان این کنوانسیون‌ها، التزام و تعهد عملی خود را نسبت به اهداف این اسناد نشان می‌دهند.

نهاد تحت هدایت خانم راسخ، اولین ماموریت خود را تهیه و ارائه گزارش‌هایی برای کمیته‌های اسنادی چون، کنوانسیون حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، کنوانسیون حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون رفع هرگونه خشونت علیه زنان و دیگر اسناد قرار داد که این گزارش‌ها جایگاه افغانستان را به‌عنوان یک کشور تازه‌نفس و گریخته از ظلم طالبان، در جامعه جهانی و نزد اعضای سازمان ملل ارتقا داد و باعث شد که سازمان‌های بسیاری برای همکاری با دولت افغانستان و کمک به مردم آن، خوشبین و پیش‌قدم شوند.

از جمله منصب‌های رسمی بین‌المللی خانم راسخ، عضویت در  کمیته کنوانسیون محو هرنوع خشونت علیه زنان (سیدا CEDAW) در سازمان ملل متحد می‌باشد. عضویت در این نوع کمیته‌ها غالبا نشانه سطح سواد، مسوولیت‌پذیری و کارنامه درخشان کاری فرد است. این انتخاب جدا از افتخاری که برای شخص وی بود، باعث خشنودی و سربلندی برای افغانستان هم بود خصوصا که از طرف این کمیته به عنوان معاون رییس کمیته برگزیده شدند.

خانم راسخ درباره اقدامات اخیر خود عنوان می‌کند که در موسسه گروه نظارت جهانی، پس از گسترش بیماری کووید۱۹، بخش قابل توجهی از فعالیت‌های خود را به این موضوع اختصاص داده؛ زیرا ویروس کرونا علاوه بر بهداشت و سلامت مردم، اقتصاد و معیشت و بسیاری از موارد حقوق بشر را تحت تاثیر قرار داده است.

اکنون که داکتران و پرستاران علیه تاثیرات کرونا بر سلامت و بهداشت مردم مبارزه جدى می‌کنند و عده‌ زیادی از جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و مدافعان حقوق بشر نیز برای کنترل ابعاد دیگر این بحران تلاش می‌نمایند این موسسه هم مانند بسیاری از موسسات فعال در زمینه حقوق بشر، از دیگر فعالیت‌های خود کاسته تا بتواند در این مبارزه برای حفظ حق حیات و دیگر حقوق مردم فعالانه مشارکت نماید.

به گفته خانم راسخ نظر به اینکه افغانستان به‌عنوان کشوری که سال‌ها درگیر منازعه  بوده، بسیاری از شفاخانه‌هایش‌ و سیستم سلامتى آن‌ها ممکن است به تکنالوژی روز دنیا مجهز نباشند. گروه نظارت جهانی، درصدد کمک به بخش صحى افغانستان است و در اولین قدم براى ارتقاى معلومات داکتران و پرستاران در رابطه با مدیریت درمان مریضان مبتلا به کرونا، برنامه‌هاى آموزشى را از فضاى مجازى آغاز کرده است تا آن‌ها بتوانند با کمک تجربه و دانش داکتران درگیر در بیماری کرونا در سراسر دنیا، بهتر به نجات جان مریضان در افغانستان بپردازند.

این برنامه‌ها فعلا هفته‌ یک بار از طریق تله کنفرانس ویدیویی به‌طور زنده انجام می‌شود و بعد در شبکه‌های اجتماعی موسسه که به همین منظور به زبان فارسی ساخته شده‌اند در دسترس همگان قرار می‌گیرد. در این وبینارها از داکتران و متخصصان افغان و غیر افغان  فارسى و پشتو زبان دعوت می‌شود که بر اساس تجربیات آموخته خود در این چند وقت و دانش خویش، در موارد مختلف مرض کووید١٩ براى داکتران در داخل افغانستان آموزش بدهند.

خانم راسخ که با وجود خطرات جانی و ناملایمات بسیار، هیچ‌گاه از یاری رسانی به هموطنان خود دلسرد نشده، امیدوار است مردم افغانستان و به خصوص خوانندگان فهیم روزنامه راه مدنیت هم او را در این اطلاع‌رسانی‌ها یاری کنند که موسسه تحت مدیریت او بتواند معلومات به روزی را به دست داکتران درگیر در بحران کرونا برساند.