منبع: انستیتیوت مطالعات صلح ایالات متحده امریکا/ رابرت بارون/ مترجم: غلام‌غوث عمری، کارشناس روابط بین الملل
در ۱۳اگست سال جاری دولت‌های اسراییل و امارات متحده عربی اعلام کردند که با عادی‌سازی کامل روابط موافقت کرده و در مقابل، اسراییل برنامه‌های الحاق بخش‌های بزرگی از سرزمین‌های فلسطینی را به حالت تعلیق درآورده است.
در صورت اجرای کامل قرارداد، این اولین آشتی اعراب و اسراییل در نوع خود از زمان پیمان صلح اسراییل و اردن در سال ۱۹۹۴ خواهد بود.
این قرارداد حداقل به گونۀ موقتی می‌تواند از تنش‌های اسراییل و فلسطین که در پی الحاق یک‌جانبه موجب وخامت بیش‌تر اوضاع در منطقه می‌شود، جلوگیری کند.
این توافق چگونه به نتیجه رسید؟ نقش ایالات متحده در این قرارداد چه بوده و برای روند صلح اسراییل و فلسطین و روابط اسراییل با جهان عرب چه معنایی خواهد داشت؟ رابرت بارون به این نکات پاسخ ارایه نموده است.
جزییات توافق ابراهیم چه بوده و کدام عوامل منجر به توافق شد؟
در اعلامیۀ روز پنج‌شنبه آمده که اسراییل و امارات به‌جای یک پیمان رسمی صلح با «عادی‌سازی کامل روابط» موافقت کرده‌اند.
قبل از بیانیۀ مشترک امریکا، اسراییل و امارات، در هفته‌های آینده هیات‌های اسراییلی و اماراتی با امضای توافقات دوجانبه در مورد سرمایه‌گذاری، گردشگری، پروازهای مستقیم، امنیت، مخابرات، فناوری، انرژی، صحت، فرهنگ، محیط زیست، ایجاد سفارت‌خانه‌های متقابل و دیگر زمینه‌ها دیدار خواهند کرد.
جدول زمانی این روند هنوز مشخص نیست و مقامات اماراتی اعلام کردند که گفتگوها در هفته‌های آینده برای اجرای عادی‌سازی روابط آغاز خواهد شد.
دولت ترمپ مزایای اقتصادی و امنیتی بیش‌تری از این توافق حصول خواهد کرد و امیدوار است این توافقات گامی در جهت صلح منطقه‌یی باشد.
توافق ابراهیم پس از ماه‌ها بحث بر سر طرح‌های دولت اسراییل برای الحاق بخش‌هایی از کرانۀ غربی صورت می‌گیرد و با نگرانی اینکه ادامۀ چنین اقدامات مانع توافق متقابل برای حل منازعۀ اسراییل و فلسطین خواهد شد.
دولت ترمپ در جنوری سال ۲۰۲۰ بر اساس طرح «چشم‌انداز صلح برای رفاه و بهبود زندگی مردم فلسطین و اسراییل» مناطقی از کرانۀ غربی را تشریح می‌کند که قرار است اسراییل به آن دست یابد. در ابتدا دولت ترمپ آماده به نظر می‌رسید که به اسراییل اجازه دهد تا بدون آغاز مذاکرات یا اعطای هرگونه امتیاز سرزمین‌ها را به طور یک‌جانبه از تشکیلات خودگردان فلسطین به اسراییل الحاق کند.
در اعلامیۀ ۱۳اگست اسراییل و امارات، اسراییل متعهد به تعلیق روند الحاق شده است.
اماراتی‌ها تاکید کرده‌اند اسراییل از هر اقدامی که می‌تواند به دورنمای راه حل دو کشور آسیب برساند، جلوگیری کند. اما جزییات زمان توافق، تعریف الحاق، یا گام‌ها و اهداف دیپلوماتیک بعدی همچنان تعریف نشده باقی مانده است.
نخست‌وزیر اسراییل، نتانیاهو پیش از این اعلام کرده بود که الحاق تنها «به تعویق افتاده است» و قصد خود را برای پی‌گیری وعدۀ «اعمال حاکمیت اسراییل در بخش‌هایی از کرانۀ غربی» دوباره اعلام خواهد کرد.
آیا امریکا در میانجی‌گری این توافق نقش داشته؟
از زمان روی کار آمدن دولت دونالد ترمپ در سال ۲۰۱۷، تاکید بر بهبود روابط اسراییل با کشورهای حوزۀ خلیج فارس به بخشی از دستور کار امنیتی منطقه‌یی او تبدیل شده (به‌ویژه تلاش برای مقابله با ایران) و تلاش برای حل منازعۀ اسراییل و فلسطین در اولویت قرارداشته است.
تیم امنیت ملی دونالد ترمپ و تیم‌های حل و فصل تنش‌های اسراییل و فلسطین روابط مستحکمی با شیخ محمد بن زاید، ولیعهد امارات متحده عربی و محمد بن سلمان، ولیعهدعربستان سعودی ایجاد کرده‌اند. تاکید و تشویق آن‌ها بر همکاری‌های امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و بهداشت میان اسراییل و کشورهای حوزه خلیج عربی بوده است. این تلاش‌ها در پی سال‌ها روابط مخفی اسراییل و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات و تلاش دولت‌های قبلی امریکا برای دست‌یابی به فرصت جهت حل تنش‌ها میان اسراییل و فلسطین صورت گرفته است.
این اعلامیه در پی تماس مشترک رییس‌جمهور ترمپ، ولیعهد امارات و نخست‌وزیر اسراییل نشر و این توافق را گامی مهم در جهت ایجاد یک «دستورکار استراتژیک جدید برای خاورمیانه مبنی بر گسترش همکاری‌های دیپلوماتیک، تجاری و امنیتی» توصیف کرده‌اند.
همراه با امریکا و اسراییل، امارات متحده عربی دورنمای مشابهی در مورد تهدیدها و فرصت‌های منطقه و همچنین تعهد مشترک به ترویج ثبات از طریق تعامل دیپلوماتیک، افزایش همگرایی اقتصادی و هماهنگی امنیتی نزدیک‌تر دارند.» شایعاتی وجود دارد که کشورهای دیگر خلیج فارس مانند بحرین ممکن است مسیر امارات را در عادی‌سازی روابط با اسراییل دنبال کنند.
این معامله برای رابطۀ اسراییل با جهان وسیع عرب چه معنایی دارد؟
تماس بین کشورهای عربی و اسراییل از دیرباز برای جهان عرب مجاز محسوب نمی‌شد. در اجلاس اتحادیۀ عرب در سال ۱۹۶۷ اعضای این اجلاس موافقت کردند: نه صلح با اسراییل، نه به رسمیت شناختن اسراییل و نه مذاکره با اسراییل که برای دهه‌ها ادامه یافته بود. اکثر کشورهای عربی به رد هر گونه روابط با اسراییل تا زمانی که مساله فلسطین حل نشود، تاکید دارند.
در سال ۱۹۷۹ اسراییل با مصر و در سال ۱۹۹۴ با اردن پیمان صلح را امضا کرده بود. اگرچه این پیمان‌ها به روابط گرم بین جوامع مربوطه توسعه پیدا نکرده‌اند. برای سال‌ها اسراییل ارتباط غیر مستقیمی در محور منافع متقابل با تعدادی از کشورهای عربی داشته و در بسیاری اوقات این تماس‌ها علنی بوده است. برای مثال نمایندگان اسراییل در برنامه‌های ورزشی یا فرهنگی منطقه‌یی، یا سفر نتانیاهو به عمان در اکتوبر ۲۰۱۸، مانند روابط تجاری اسراییل و قطر بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰٫
در بیانیۀ مشترک ۱۳اگست کاخ سفید، «اسراییل اعلام حاکمیت بر مناطقی را که در دورنمای رییس‌جمهور برای صلح مشخص شده است به حالت تعلیق می‌آورد و تلاش‌های خود را اکنون بر گسترش روابط با دیگر کشورهای جهان عرب و مسلمان متمرکز خواهد کرد. امریکا، اسراییل و امارات متحده عربی اطمینان دارند که پیشرفت‌های دیپلوماتیک با دیگر ملت‌ها امکان‌پذیر است و برای رسیدن به این هدف با هم کار خواهند کرد.»
اسراییلی‌ها از دیرباز به‌دنبال بهبود روابط منطقه‌یی به‌ویژه در محورهای مسایل کلان امنیتی و تجاری بوده‌اند. گسترش روابط تجاری، امنیتی و دیگر روابط اشاره شده در بالا را می‌توان در آینده‌یی نزدیک انتظار داشت و امیدها به عادی‌سازی گسترده روابط تا زمانی که به مساله فلسطین رسیدگی نشود، بیش‌تر خوش‌بینانه خواهد بود.
چگونگی تاثیر توافقات ابراهیم بر روابط اسراییل با جهان عرب هنوز مشخص نیست. دولت‌های مصر و بحرین به سرعت این اعلامیه را که اسراییل روندی الحاقی را متوقف خواهد کرد مورد ستایش قرار دادند.
با این حال، تشکیلات خودگردان فلسطین با قاطعیت این اعلامیه را رد و آن را تضعیف ابتکار صلح عربی به رهبری عربستان سعودی توصیف کرد که از سال ۲۰۰۲ پیشنهاد عادی‌سازی روابط بین کشورهای عربی و اسراییل را در ازای قطع‌نامه دو کشوری منازعۀ اسراییل و فلسطین ارایه کرده و خواستار آن است که دولت‌های عربی تصمیم امارات را رد کنند.
اجلاس وزرای خارجۀ اتحادیۀ عرب به اتفاق آرا طرح دولت ترمپ (معامله قرن) را در فبروری ۲۰۲۰ رد کرده بود.
پیامد این معامله بالای روند صلح اسراییل و فلسطین چه است؟
تا اکنون چگونگی تاثیرگذاری مستقیم این توافق بر چشم‌انداز مذاکرات صلح اسراییل و فلسطین نامشخص است. با این حال، این توافق بدون آگاهی مستقیم فلسطینی‌ها به وجود آمده در نتیجه دارای پیامدهای مهمی خواهد بود.
پس از اعلام این خبر، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسراییل طی یک کنفرانس مطبوعاتی متعهد به اعمال حاکمیت در مناطقی از کرانۀ غربی شده، اما این توافق و فشار امریکا آن طرح‌ها را به حالت تعلیق در آورده است.
راکد شدن اقتصاد اسراییل، بیکاری ۲۰ درصدی، مقابله ضعیف با بیماری کویید ۱۹، درخواست استعفای وی و همچنان ایتلاف شکننده با حزب آبی و سفید باعث شد تا به دشواری‌های ماه‌های اخیر نخست‌وزیر اسراییل اضافه شود.
نتانیاهو قبلآ با اعتراض طرفداران راست‌گرای الحاق مواجه بوده، در حالی که به نظر می‌رسید او شرکای ایتلاف خود را منزوی کرده باشد. بنا به گزارش‌ها بنی گانتز، وزیر دفاع و گابی اشکنازی، وزیر امور خارجه تا زمانی که این توافق علنی اعلام نشد از آن مطلع نبودند.
در حالی که دولت امارات متحده عربی این گام را در جهت جلوگیری از الحاق و ایجاد یک نقشه راه برای حل و فصل درگیری‌ها، مثبت ارزیابی می‌کند، به نظر می‌رسد فلسطینی‌ها با اعلام این خبر غافل‌گیر شده و آن را خیانت می‌دانند. بلافاصله پس از اعلام این خبر، سازمان خودگردان فلسطین و محمود عباس، رییس‌جمهور فلسطین خواستار نشست رهبری فلسطین از جمله کمیتۀ مرکزی فتح و کمیتۀ اجرایی تشکیلات خودگردان فلسطین شدند.
تشکیلات خودگردان فلسطین در کرانۀ غربی و رهبری حماس در غزه این تصمیم دولت امارات متحده عربی را نکوهش و رد کرده، این سازمان سفیر خود در ابوظبی را پس خواسته و خواستار اجلاس اتحادیه عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی برای رد این اقدام امارات شده است.
این ممکن است فلسطینی‌ها را از بازیگران قدرتمند منطقه‌یی مثل امارات و امریکا دور کند. تشکیلات خودگردان فلسطین نزدیک به یک دهه رابطه تیره و تار با امارات داشته، اما عدم تمایل دولت‌های عربی به از سرگیری روابط با اسراییل تا زمانی که دولت فلسطین به دست نیاید، نقطۀ مهمی در روابط این کشورها تلقی می‌گردد. ترس فلسطینی‌ها این است که ادامۀ این حرکت‌ها پروژۀ ملی فلسطین را ناتوان سازد.
در واکنش به حرکت اسراییل برای الحاق در راستای طرح دولت ترمپ، تشکیلات خودگردان فلسطین از ماه می تمامی هماهنگی‌های غیرنظامی و امنیتی با اسراییل را به حالت تعلیق درآورده که منجر به وخامت و دشواری‌های مالی برای بخش خصوصی فلسطین شده، از جمله از دست دادن مالیات ماهانۀ نقل و انتقال که بیش از ۶۰درصد درآمد تشکیلات خودگردان فلسطین را تشکیل می‌داد و ناتوانی نیروهای امنیتی فلسطین در گسترش درآمد و مبارزۀ ضعیف با بیماری همه‌گیر کوید۱۹ در فلسطین.
هنوز مشخص نیست که آیا توافق امریکا، اسراییل و امارات می‌تواند روند الحاق سرزمین‌های فلسطینی را به تعلیق درآورد یا خیر، در حالی که نتانیاهو تاکید بر روند الحاق این سرزمین‌ها داشته است.
