مقاله

فعال مدنی کیست؟

عبدالله احمدی

پاسخ به این پرسش‌ها که فعال مدنی کیست، چه نقشی در جامعه ایفا می‌کند و یا باید ایفا کند؟ دشوار است. تا اکنون به این پرسش پاسخ قاطع و همه‌شمول ارایه نشده است.

از آغاز دهه دموکراسی تا اکنون مقاله‌ها و نوشته‌های زیادی برای پاسخ به این پرسش‌ها نوشته و منتشر شده است. همچنین کارگاه‌های آموزشی، سمینارها و کنفرانس‌های زیادی در سطح ملی و بین‌المللی درباره اهمیت و نقش جامعه مدنی و فعال مدنی برگزار شده، ولی تا حال پاسخ یک دست و قناعت‌بخشی برای تعریف جامعه مدنی و نقش فعال مدنی داده نشده است.

به عبارت دیگر، مساله فعال مدنی و نقش آن هنوز هم به صورت یک معما در ذهن اکثر شهروندان باقی مانده است. هر یک از شهروندان تصور جداگانۀ از جامعه مدنی و فعال مدنی در ذهن دارند.

این گونه پرسش‌ها که فعال مدنی کیست و چه نقشی در جامعه دارد؟ در دنیای آکادمیک به «پرسش‌های دشوار» شهرت دارند. پرسش‌هایی که فاقد پاسخ قطعی و جهان‌شمول هستند. پاسخ‌های داده شده، نظریه‏‌های شخصی افراد محسوب می‏‌شوند و راهی برای رد و اثبات قاطع آن‌ها نیست: فعال مدنی کیست؟ فعال مدنی «واقعی» کدام است؟ چه نقشی در جامعه دارد، یا باید ایفا کند؟ چه رابطه‌یی با ساختار قدرت (نهادهای رسمی، احزاب، سازمان‌ها و …) دارد، و یا باید داشته باشد؟ آیا باید جامعه مدنی و فعال مدنی را جدی گرفت؟ آیا فعال مدنی به حقایقی پی برده است که عموم مردم از آن بی‌خبرند؟ اگر چنین است، چگونه و از چه راه‌هایی به چنین حقیقتی پی برده‌اند؟ آیا فعال مدنی بودن یک حرفه است؟ در این صورت این حرفه در خدمت چه گروه و یا دسته‌یی قرار دارد؟ چه نقش یا نقش‌هایی بر دوش دارد، و او نماینده چه چیزی است؟

با وجود دشواری ارایه پاسخ به پرسش‌های مطرح شده به جرات می‌توان گفت که فعال مدنی شهروند آگاه و مسوولی است که در مورد واقعات زندگی اطرافش واکنش نشان می‌دهد. عملکردهایش بیشتر بر اساس منافع عمومی و استوار بر عدالت، حقوق‏ بشر ارزش‌های انسانی و جهان‌شمول است.

 به صورت بالقوه تمامی شهروندان فعال مدنی هستند و می‌توانند فعال مدنی باشند. هر شهروند که به خاطر منافع عمومی بدون درنظرداشت منافع شخصی و یا گروهی عمل نماید فعال مدنی است. این فعالیت مدنی می‌تواند شرکت در یک تظاهرات مسالمت‌آمیز، نوشتن مقاله در روزنامه، حضور در میزگرد رسانه‌یی، برگزاری نشست مطبوعاتی، پاک‌کاری خیابان‌های شهر، ترویج و گسترش فرهنگ حقوق بشر، مبارزه با فساد اداری، حفاظت از محیط زیست و کارهای دیگری که به نفع عموم جامعه را شامل شود.

عملکرد فعال مدنی بر اساس ارزش‌های قابل قبول جهانی استوار بر مدنیت و حقوق انسان‌ها بنا شده است. این ارزش‌ها شامل حقوق بشر، کرامت انسانی، عدالت، صلح، هم‌دیگرپذیری، محیط زیست سالم و … است. عملکرد قومی، قبیله‌یی، زبانی، نژادی، مذهبی، منطقه‌یی و گروهی شامل فعالیت مدنی نیست. فعال مدنی برای کسب قدرت و حمایت از گروه سیاسی خاص عمل نمی‌کند و عملکردش برای منافع عمومی و داوطلبانه است.
فعال مدنی واقعی شهروندی است که بدون درنظرداشت منافع شخصی اقدام به فعالیت مدنی می‌نماید. فعال مدنی واقعی اجازه نمی‌دهد که باورهای مذهبی، قومی و زبانی در قضاوت و عملکردش دخالت کند و باورهایش جهان‌شمول و ارزش‌محور است.

نقش فعال مدنی در جامعه نقش اصلاحی و آگاهی‌دهنده است. فعال مدنی نقش‌های زیادی از قبیل معلم، کارمند اداره دولتی، کارمند مؤسسه غیردولتی، استاد دانشگاه، کارگر ‏شهرداری، روزنامه‌نگار، نویسنده، شاعر، نقاش، دانشجو، بازیگر سینما، عکاس و… در جامعه به عهده دارد.

به‌عبارت کلی، فعال مدنی یعنی فردی که در امور مربوط به منافع و مصالح عمومی جامعه دخالت می‌کند و از خود واکنش نشان می‌دهد. قطعا زورمندان جامعه، چنین دخالت و عملکردی را صد‏در‏صد تایید نخواهند کرد. به همین دلیل در «دموکراتیک»ترین کشورهای جهان، فعالیت‌های ‏مدنی سانسور می‏‌شود.

فعال مدنی نمایندگی از افکار عمومی می‌کند و نماینده غیر رسمی مردم است. وقتی به خواسته‌های مردم از طریق وکلا و نماینده‌های‌شان توجه صورت نمی‌گیرد، فعال مدنی نقش نماینده و وکیل مردم را بازی می‌کند و صدای آن‌ها را می‏‌رساند. فعال مدنی نبض جامعه است و رابطه مستقیم و گسست‌ناپذیر با تمامی اقشار جامعه دارد.

 جامعه مدنی و فعالان مدنی ظرفیت‌های قوی برای تغییر در یک جامعه هستند. به همین دلیل از طرف صاحبان قدرت جدی گرفته می‌شوند و تا حد‏ امکان به خواست‌های‌شان اهمیت می‏‌دهند. فعالیت مدنی یک حرفه و شغل رسمی نیست و هر شهروند کشور جدای از وظیفه رسمی‌‏اش، می‌تواند فعال مدنی باشد.

کسانی هستند که به خاطر فعالیت‌های مدنی، از طریق پروژه‌ها حقوق و امتیازاتی نیز دارند که به این‌ها فعالان مدنی حرفه‌یی می‌گویند. در واقع فعال مدنی واقعی همان فعال آماتور است که به صورت داوطلبانه و بدون امتیاز مادی و با هدف منافع عمومی فعالیت مدنی انجام می‌دهد. بسیاری از احزاب، گروه‌های سیاسی و حتا دولت به خاطر اهمیت و جایگاه فعالیت مدنی به نام جامعه مدنی فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند تا افکار عمومی را به نفع خودشان تغییر دهند.

هر شهروند ‏که به ارزش‌های مدنی و انسانی باورمند باشد و در راستای منافع عمومی اقدام کند، یک فعال مدنی است. فعال مدنی و فعالیت مدنی به هیچ وجه محدود به افراد و سازمان‌های خاص نیست. استفاده از نام جامعه مدنی در راستای اهداف سیاسی احزاب، گروه‌های قومی، زبانی و مذهبی، فریب دادنِ افکار عمومی و توهین به شعور جمعی جامعه است.

جامعه مدنی و فعالان مدنی به عنوان رکن چهارم قدرت در یک جامعه دموکراتیک محسوب می‏شوند و اکثر مردم اعتماد به فعالیت و کارکرد مدنی دارند.

گسترش فعالیت‌های مدنی به تقویت دموکراسی، حاکمیت قانون، مبارزه با فساد، تحقق حقوق بشر و آوردن صلح کمک می‌کند. فعالان مدنی پتانسیل قوی برای تغییر در یک جامعه محسوب می‌شوند و همیشه نقش‏‌شان در همه فرایندها جدی گرفته می‌شود.

نوشته‌های مشابه

یک دیدگاه

  1. به نظر من فعال مدنی کسیست که به دور از همه دغدغه های قومی، وابستگی حزبی، زبانی، نژادی و حتا مذهبی و عقیدتی فعالیت های همه شمول را برای جامعه یی خویش ارایه فرماید و جهت تامین حقوق حقه یی شهروندان و باشندگانِ آن محل از هیچگونه سعی و تلاشِ دریغ نورزد. فعال مدنی باید که شخصیت آگاه از تمام مسایل روزمره و زندگی مردم باشد. فعال مدنی شخصیت بدور از تعصب و تنگ نظری باشد. فعالیت های مدنی وقتی نهادینه میگردند و تحقق میابند که فعالین مدنی در گروه دیگران نچرخیده و اعمال خویش را مستقلانه و در پیوند به نیازهای مردم ادامه دهند.

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا